Özel Eğitim Uzmanı Melodi Canova
Özel eğitim kategorileri içerisinde özellikle son yıllarda ülkemizde sık sık duymaya başladığımız otizm ilk kez 1943 yılında Leo Kanner tarafından tanımlanmıştır.
Otizm; bireyin sosyal duygusal gelişimini, sözel ve sözel olmayan iletişim becerilerini önemli ölçüde etkileyen ve ilk belirtilerinin 3 yaşından önce görüldüğü nöro-gelişimsel bir bozukluktur.
Otizmin nedeni tam olarak bilinmemekte ancak yapılan araştırmaların bazıları genetik temelli olduğuna dair bulgular saptamış, bazıları ise çevresel faktörlerin neden olduğunu savunmuştur.
Otizm 2006 yılında 150 çocukta bir, 2012 yılında 88 çocukta bir ve 2014 yılında ise 68 çocukta bir görülmeye başlamıştır. Sıklığı bu kadar kısa sürede artarak devam eden otizm spektrum bozukluğunda erken teşhis ve yoğun özel eğitim programları çocuklardaki gelişimi olumlu yönde etkilemektedir.
Otizm spektrum bozukluğu tanısındaki artış tedavi seçeneklerindeki artışı da beraberinde getirmektedir. Bu durum ailelerin tedavi seçimini zorlaştırmaktadır. En bilinçli seçimi yapmak için karar verecek olan kişilerin hangi tedavilerin etkili olduğunu anlayabilmesi kanıtlara dayalı olan araştırmaları incelemesinden geçer. Bu amaç doğrultusunda 2009 yılında otizmli bireylerin eğitiminde hangi uygulamaların bilimsel dayanaklı olduğunu, hangi uygulamaların bilimsel dayanağa sahip olmadığını ve hangi uygulamaların umut vaat ettiğini gösteren bir “Ulusal Otizm Raporu” hazırlanmıştır. Bu araştırmaya göre; bilimsel dayanağa sahip olan uygulamalar arasında etkililiği en yüksek olan “Davranışsal Uygulamalar”dır. Bu uygulamalar içerisinde yurt dışında ve ülkemizde otizmli bireylerin eğitiminde en yaygın olanı “Uygulamalı Davranış Analizi”dir
Uygulamalı Davranış Analizi (UDA)
Sosyal açıdan önemli olan davranışları geliştirmek için davranışın temel ilkelerinin sistematik olarak uygulandığı ve davranış değişikliğinden sorumlu değişkenleri tanımlamak için deneysel yöntemlerin kullanıldığı bilimdir (Cooper, Heron ve Heward, 2007). Kısacası uygulamalı davranış analizi davranış değiştirme programıdır. UDA eğitimi, bireysel farklılıkları göz önünde bulundurarak, bireyi çeşitli durumlarda doğrudan gözlemleyerek ve ne yapıp ne yapmadığını kaydederek o anki becerilerin ve ihtiyaçların kapsamlı bir değerlendirmesiyle başlar.
Uygulamalı Davranış Analizinin İlkeleri
İncelenen ve değiştirilmesi planlanan davranışların bireyler için ivedi önemde ve öncelikli olması, ilerlemelerin oluşumunu anında belirleyebilmek için davranışın kesin ve güvenilir bir şekilde ölçülebilir olması, davranış değiştirme sürecinin etkili olması ve değiştirilmesi hedeflenen davranışın genellenebilir olması uygulamalı davranış analizinin ilkeleri arasında yer almaktadır.
Uygulamalı Davranış Analizi ile Öğretim
Bir davranışın öğretimine başlayabilmek için önce o davranışı tanımlamamız gerek. Davranışı açık ve gözlenebilir bir şekilde tanımladıktan sonra yazdığımız davranışı tanımına uygun olarak kendi öğelerine ayırıp analiz edilir. Yani o davranışın nasıl ölçüleceği, nasıl öğretileceği, hangi materyallerin kullanılacağı ve veri formunun nasıl hazırlanacağı önceden planlanır. Yapılan plan doğrultusunda öğretime geçilmeden önce çocuğun performansı alınır ve kayıt tutulur. Öğretime geçildikten sonra öğretim sırasında hazırlanan veri formları kullanılır. Öğretimin etkili olup olmadığını belirlemek için ölçme yapılır.
Çocuktaki gelişim grafikler halinde aileye sunulur. Aile çocuğundaki gelişimi gözlemleyebildiği gibi somut olarak nerden nereye geldiğini de grafikler sayesinde takip edebilir.
Sonuç olarak bir davranışı ortaya çıkaran ve bunun artmasına veya azalmasına etki eden çevresel unsurlar vardır. UDA bu davranışı gözlemleyip kayıt tuttuktan sonra çevresel unsurları inceleyerek bu davranışa nasıl etki ettiğine bakar. Daha sonra davranışı ortaya çıkaran sebepler ortadan kaldırılarak davranışın gerçekleşmesini engeller. Davranış ortaya çıktıktan sonra davranış pekiştiriliyorsa yani davranışta bir artış gözlemleniyorsa bu demek oluyor ki bu davranışı pekiştiren ve ödüllendiren bir şey var. UDA bunların tümünü kullanarak bu davranışı değiştirmeye çalışan bir yöntemdir.
