Emzirme Danışmanı Dr. Emine Özlüses
Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (BMÇYF) ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) bebeklerin, yaşamlarının ilk 6 ayında tek başına anne sütü ile beslenmelerini, 24 ayın sonuna kadar da ek gıdalarla beraber anne sütü almaya devam etmelerini önermektedir.
Çocukların 24 aylıklarını doldurduklarında sütten kesilmeleri uygun zamanlı sütten kesmedir. Uygun zamanlı sütten kesme süresince şunlar yapılmamalıdır;
- Ebeveynlerden birinin/ikisinin ve/veya çocuğun fiziksel, zihinsel ve duygusal açıdan hazır olmadığı bir dönemde sütten kesmeye çalışmak. Suçluluk, yetersizlik, kaygı gibi durumlar geri adım atılmasına neden olabilir ki bu çocuk için kafa karıştırıcı, ebeveynler için de başarısızlık duygusu yaratıcı bir durumdur.
- Çocuğu geçici bir süre için bile olsa yakın akrabalarının yanına göndermek ve evinden, ailesinden uzaklaştırmak; kaçınılması gereken bir yaklaşımdır. Bu durumda çocuklar, bir suç işlediklerini ve cezalandırıldıklarını düşünüp travma yaşayabilirler. Ebeveynler şunu unutmamalıdır; sütten keserek sadece çocuğun beslenme biçimini değiştirmiş oluruz, anne babaya duyduğu ihtiyacı değil.
- Memeye salça, oje, acı biber gibi kan rengi ve acı maddeler sürerek ya da kesik saç koyarak çocuğu iğrendirmek. Meme, iki yıl boyunca çocuğun yaşamının merkezidir ve anne memesi ile kurduğu sağlıklı ilişki aracılığıyla bebek doğru bir psiko-sosyal gelişim gösterir. Bu maddelerle memenin çirkin, kanlı ve kirli gösterilmesi ise bebeğin psikolojisinde yaralar açabilir.
- Memeleri bandajlamak ya da çok sıkı sütyen giymek; memede engojman, ağrı ya da mastite neden olabilir.
- Süt sağmayı ve/veya emzirmeyi aniden kesmek; meme sorunlarına ve depresif şikayetlere neden olabilir.
- Hekime danışmadan süt üretimini hızla baskılamak için ilaç kullanmak. Bebeğin kaybı durumunda ya da annenin ciddi sağlık sorunları olduğunda, doktor kontrolünde, bu ilaçların kullanımı gerekli olabilir. Ancak bunların kontrolsüz kullanılması başta kalp-damar sistemi sorunları olmak üzere pek çok riski de beraberinde getirir. Bu nedenle süt kesmenin hem bebek hem de anne için en sağlıklı yolu doğal yöntemleri kullanmaktır.
- Sıcak su ile yıkanmak, suyu doğrudan göğse tutmak ya da keselenmek; süt üretimini arttırıcı etki gösterir. Anne mümkünse sırtı dönük olarak yıkanmalı ya da göğüslerinin üstüne bir havlu örterek suyun göğsüne gelişini azaltmalıdır.
- Hiç su içmemek; vücudu susuz bırakıp işleyişini bozabilir.
- Fazla sıvı tüketmek; sütten kesmeyi güçleştirir.
Uygun zamanlı kesme yapılacağında; aşağıdaki adımlar izlenerek bu süreç daha kolay atlatılabilir ve potansiyel problemlerin önüne geçilebilir;
- Fiziksel ve duygusal açıdan hazırlık yapılmalıdır. Bunun için anne ve baba bu konuyu kendi aralarında önceden konuşmalı, en uygun günü, yeri ve stratejileri belirlemeli ve bu süreçte birbirlerine destek olmalıdır. Kendilerini hazır hissettiklerinde, eyleme geçmeden kısa süre önce çocukla da konuşmalı ve ona anne sütünün yerine bir alternatif sunmalıdırlar. Bu çocuğun ilgisini çekecek bir tepsinin ve bardağın içinde inek sütü içirmek olabilir. Bardakta süt içme davranışı bir kaç gün düzenli olarak tekrarlanır ve anne babanın da süt içerek katılacağı bir oyunun parçası haline getirilirse çocuğun alışması ve kabullenmesi daha kolay olur.
- Anne, çocuğundan uzak durmamalı, kaliteli zaman geçirmeye devam etmelidir. Aksi taktirde çocuk istenmeyenin emzirme davranışı değil kendisi olduğunu düşünür.
- Çocuğun anne sütü almaya daha fazla ihtiyaç duyduğu zamanlar varsa (anne işten gelince, uykudan önce, banyo sonrası gibi) böyle zamanlarda rutinin değiştirilmesi (çocuğu yatıran, yıkayan, giydiren kişinin veya ortamın değiştirilmesi gibi) ve dikkatinin başka yöne çekilmesi etkili olabilir.
- Kademeli kesmek en sağlıklı yoldur. Kademeli keserken şöyle bir düzen izlenebilir;
- Gün: 3 saatte bir 5dk. meme emzirilir ya da rahatlayacak kadar sağılır
- Gün: 4-5 saatte bir 5 dk. meme emzirilir ya da rahatlayacak kadar sağılır
- Gün: Emzirilmez. Memede ağrı/rahatsızlık olursa sadece memeyi rahatlatacak kadar süt sağılır ve meme rahatlar rahatlamaz sağma işlemi bırakılır. Kesinlikle meme tamamen boşaltılmamalıdır. Memenin kısmen dolu kalması sütten kesmeyi kolaylaştırır.
İhtiyaç durumunda doktorun önerdiği ağrı kesiciler, önerilen miktar ve sıklıkta kullanılır.
- Uyarı vermemek için meme başını silmekten, sıkmaktan ve ovmaktan kaçınılır.
- Çok sıkı olmayan ama memeyi destekleyen, penye, geniş askılı bir sütyen giyilir. Sütyenin içine akan fazla sütü emmesi için göğüs pedi yerleştirilip ıslandıkça petler değiştirilir.
- Her gün ılık su ile yıkanmak, anneyi rahatlatır.
- Metabolizmanın sağlıklı çalışabilmesine yetecek kadar sıvı tüketilir.
- Adaçayı, nane, maydanoz gibi doğal bitkiler süt üretiminin baskılanmasına yardımcıdır. Bunlar ister çay olarak (günde 4-6 bardak, isteğe bağlı olarak süt ve balla birlikte tatlandırarak), istenirse esansı suya karıştırılarak (her 6 saatte bir 3-4 ml) istenirse de yağı cilde sürülerek tüketilebilir. Esanslar, kana daha hızlı karıştığı için süt üretimini baskılamada daha etkilidirler. Nanesi yoğun şeker emmek de yararlıdır.
- Lahana uygulaması yapılır; özellikle yeşil lahana kullanımının yapısında yüksek oranda bulunan “sülfürden” dolayı memedeki şişkinliğin azaltılmasında etkili olduğu bilinmektedir. Kullanımı şu şekildedir; lahana yaprakları çiğ olarak yıkanır, büyük damarları inceltilir, hafifçe ezilir, kurutulur ve dolapta bekletilip soğutulduktan sonra meme başını dışarıda bırakacak şekilde memenin tamamına sarılır. Anne bunu sütyeninin içinde tutabilir. Her 30 dakikada bir ya da soğudukça yapraklar değiştirilir.
- Memeye sık sık soğuk uygulama yapılır; memedeki ağrıyı ve rahatsızlık duygusunu giderir.
- Tuz, su tutulumuna neden olduğu için tuz kısıtlamasına gitmek göğüslerdeki rahatsızlığı azaltır.
- Süt arttırıcı gıdalardan (keten tohumu, yulaf, bira mayası, susam, çemen ya da annenin sütünü arttırdığına inandığı herhangi bir yiyecek) uzak durulur.
- Anne, memesinde ağrılı, sıcak, sert kitleler, yüksek ateş, sıtma tarzı titreme hissederse hem doktoruyla hem de emzirme danışmanıyla temasa geçmelidir.
Emzirme ya da süt sağma süresi ne kadar uzunsa sütün gerilemesi ve kesilmesi de o kadar uzun zaman alacaktır. Bu süre bir kaç gün ile hafta arasında değişebilir. Aile bu açıdan hazır olmalıdır.