Odyolog, Dil, Konuşma ve İşitme Bilimi Uzmanı Irmak Arcan
Konuşma sesi bozuklukları, bireyin konuştuğu dile ait bazı sesleri yanlış üretmesidir. Konuşma sesi bozuklukları doğal öğrenme sürecinin bir parçasıdır ve çocuklar konuşmayı yeni öğrenmeye başladığında sıklıkla görülmektedir. Bu süreçte çocuklar:
- kedi yerine; tedi
- araba yerine; ayaba
- su yerine; fu gibi hatalı kullanımlar yapabilmektedir.
Birçok çocuk doğal öğrenme sürecinin bir parçası olan bu hataları kısa süre içerisinde düzeltmektedir. Fakat bu gibi hatalar normal gelişim sınırları dışında, özellikle 4 yaş sonrasında devam ediyorsa konuşma sesi bozukluğu olarak tanımlanmaktadır.
Dil ve konuşma gelişimi sırasında her dilin kendine ait konuşma seslerinin (harflerinin) öğrenildiği belli bir yaş aralığı vardır. Bazı sesler daha erken dönemde öğrenilirken bazıları daha geç ortaya çıkmaktadır. Türkçe’de tüm konuşma seslerinin kazanımı ve doğru şekilde telaffuz edilmesi yaklaşık olarak 3,5 — 4 yaşına kadar tamamlanmaktadır. Bu yaşlarda artık tüm konuşma sesleri edinilmiş ve konuşma anlaşılırlığı %100 oranında artmıştır. Örneğin Türkçe’de bazı konuşma seslerinin yaşa göre edinimi şöyledir; /p, b, m/ sesleri yaklaşık 2-3 yaş, /k, g/ sesleri 3,5 yaş /s, r, l/ sesleri ise 4 yaş civarında doğru şekilde üretilir.
Eğer belli bir ses beklenen yaşta söylenmiyorsa bu durum mutlaka bir uzman tarafından değerlendirilmelidir. Çocuklarda sık görülen konuşma sesi hatalarının bazıları;
- Yerine koyma veya değiştirme: Çocuğun söyleyemediği sesin yerine başka bir ses koyması. Örneğin “araba yerine “ayaba” veya “kalem” yerine “talem” demesi.
- Atlama veya düşürme: Çocuğun kelime içinde sesi atlaması. Örneğin “tahta” yerine “tata” veya “tarak” yerine “taak” demesi.
- Çarpıtma: Çocuk kelime içindeki sesi tam doğru olmasa da gerçeğine yakın olarak söyler. Örneğin “bisküvi” yerine “piküvi” demesi.
- Ekleme: Çocuk söylediği kelimelere fazladan ses eklemektedir. Örneğin “avuç” yerine “havuç” demesi gibi.
Bu hatalar bir veya birçok konuşma sesinde farklı şekilde görülebilmektedir. Konuşma sesi bozukluklarında yapılan hatalar tutarlılık göstermektedir. Çocuk bir sesi üretemiyorsa her üretiminde aynı hatayla üretmektedir.
Bu ses hatalarının sebebi işitme kaybı, konuşma organlarındaki yapısal bozukluk veya yetersizlikler, dudak-damak yarıklığı gibi yapısal bir farklılık, nörolojik kaynaklı problemler, motor becerilere bağlı bir bozukluk olabileceği gibi herhangi bir yetersizlik olmaksızın yanlış öğrenmeye bağlı olarak da görülebilir.
Konuşma sesi bozukluğu olan çocukların konuşma anlaşılırlıkları genellikle düşüktür ve konuşmaları aile dışındaki kişiler tarafından anlaşılmamaktadır. Bu çocuklar okul öncesi dönemde iletişim sorunu yaşamakta, ilkokul çağında ise akademik olarak zorlanmaktadır. Bu sebeple erken müdahale edilmesi büyük önem taşımaktadır. Doğru ses yerine yanlış ses kullanıldığı durumlarda bu sorunu terapi ile kısa sürede ortadan kaldırmak genellikle mümkündür.