Çocuk ve Ergen Psikiyatristi
Doç. Dr. Emel Sarı Gökten
Kekemelik; konuşma akıcılığında bozulma ile giden, ses, hece ve tek heceli sözcük tekrarları, ses uzatmaları ya da konuşma sırasında gözlenen bloklarla kendini gösteren bir nörogelişimsel bozukluktur. Kekemeliğe bazen yüz buruşturma, göz kırpma, elini yumruk yapma ya da ayağını yere vurma gibi fiziksel davranışlar eşlik eder, bu davranışlar bireyin yaşadığı konuşma zorluğunun bir göstergesidir. Kekemelik yaşayan bireyler bazen kekelemekten kaçınmak için bazı sözcükleri kullanmamaya, konuşmayı kısa kesmeye ya da bazı ortamlara girmemeye başlarlar, bu durum kekemeliğe kaçınma davranışının eşlik ettiğini gösterir ve gidişat açısından olumsuz bir özelliktir.
Sıklığı
Kekemeliğin çocuklukta görülme oranı %5 civarında iken, erişkinlikte %1 sıklıkta gözlenir. Çocuklukta başlayan kekemeliklerin %80’i yaş büyüdükçe kendiliğinden düzelir. Erkek çocuklarda kızlara göre 3-4 kat daha fazla görülür.
Kekemelik her bireyde şiddet ve sıklık açısından farklı oranlarda görülür. Bireylerin akademik ve iş yaşamlarını, sosyal ilişkilerini olumsuz etkileyebilir, depresyon, kaygı bozukluğu ve takıntı hastalığı gibi psikiyatrik sorunlara neden olabilir.
Kekemeliğin Çeşitleri
Kekemelik gelişimsel ve edinilmiş kekemelik olmak üzere iki farklı türde görülebilir.
Gelişimsel kekemelik, en sık görülen tiptir ve genellikle 2-4 yaş arasında çocuklarda başlar. Çoğunlukla herhangi bir müdahaleye gerek kalmadan 6-12 ayda kendiliğinden düzelir. Düzelme 3 yıla kadar uzayabilir, genellikle 8 yaşa kadar düzelmediyse, sonrasında şiddeti azalsa da kalıcı hale gelir.
Edinilmiş kekemelik erişkinlerde bazı nörolojik ve psikiyatrik bozukluklara sekonder olarak ortaya çıkar. Parkinson hastalığı, kafa travması, iskemik beyin hastalığı gibi nörolojik olaylardan sonra ya da ani bir korku veya üzüntü durumundan sonra ortaya çıkar. Nörolojik hadiselerin gidişatı daha olumsuz olmakla birlikte, psikiyatrik hastalıklardan sonra oluşanlar genellikle hastalık tedavi edildikten sonra ortadan kalkar.
Olumlu Gidişat Özellikleri
- Çocuklarda kekemeliğin kronikleşmeden, kendiliğinden geçeceğini gösteren bazı olumlu prognostik göstergeler arasında şunlar sayılabilir;
- Kız cinsiyet
- Ailede kronik kekemeliğin olmaması, çocuklukta başlayan olguların kendiliğinden düzelmiş olması
- Çocuğun esnek ve dayanıklı bir mizaca sahip olması, duygu ve davranışlarını kontrolde başarılı olması
- Huzurlu, çocuğu kabullenici bir aile ortamının, okul ve arkadaş çevresinin olması
Bunlarla birlikte çocukta eşlik eden Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, Özgül Öğrenme Bozukluğu ya da başka bir dil ve konuşma bozukluğunun bulunması kekemeliğin kronikleşme ihtimalinin daha yüksek olduğunu gösterir.
Kekemeliğin Nedenleri
Kekemelik genetik ve çevresel faktörlerin karışımıyla ortaya çıkar. Her bireyde bu faktörlerin duruma neden olma oranı farklılık gösterdiği için kekemeliği olan bireylerde de klinik görünüm birbirinden farklı özellikler gösterir.
Kekemeliği olan bireylerin ailesinde, uzak ya da yakın akrabalarında bir dönem ya da halen devam eden kekemelik probleminin olduğu çoğunlukla görülür. Bu bulgular aile ve ikiz çalışmaları ile doğrulanmış ve kekemeliğin genetik bir takım faktörler sonucunda beyin yapı ve işlevindeki sorunlar nedeniyle ortaya çıktığı gösterilmiştir. Ayrıca kekemeliği olan bireylerin konuşma ve ses çıkarma ile ilgili organlarında da bazı işlev ve senkronizasyon sorunları olduğu gösterilmiştir. 2-4 yaş arasında başlayan gelişimsel kekemelikte dil ve konuşma organları ile beyin gelişimi arasındaki gelişimsel bir uyumsuzluktan bahsedilir. Kekemelik problemi olan insanların bazılarında beyin görüntüleme çalışmalarında yapısal birtakım değişiklikler kekemeliği olmayan bireylere göre daha fazla bulunmuştur.
Eşlik Eden Problemler
Ayrıca kekemeliği olan çocuklar mizaç özellikleri bakımından, kekemeliği olmayan çocuklara göre bazı belirgin farklılıklar gösterebilirler. Kekemeliği olanlar genellikle daha hassas ve duygusal, mükemmelliyetçi ve çekingen çocuklardır. Bazıları dürtülerini kontrol etmekte zorlanırlar. Çocuk ve ergen psikiyatri uygulamalarında kekemelik problemi ile gelen çocuklarda eşlik edebilecek bazı problemler de araştırılır. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, Özgül Öğrenme Bozukluğu, Kaygı Bozuklukları ve diğer dil ve konuşma bozuklukları gibi sorunlar da bu grupta çoğunlukla kekemeliğe eşlik eder. Bu nedenle sadece kekemeliğe değil, diğer psikiyatrik problemlere de odaklanmak ve gerekli durumlarda bu problemler için de tedavi düzenlemek uygun olur.
Kekemelik Tedavisi
Kekemeliğin mutlaka çok geç kalınmadan bir dil ve konuşma terapisti ile çalışılarak azaltılması gereklidir. Üzerinde durulmayan ve devam eden kekemelik, ilerleyen zamanla birlikte çocukta özgüven problemleri, kaygı, konuşmaktan kaçınma, sosyal yaşamdaki sorunlar, akademik problemler, akran zorbalığına maruz kalma gibi birçok daha ciddi psikiyatrik problemin gelişmesine neden olur. Çocukluktaki psikiyatrik problemler de tedavi edilmediklerinde erişkin yaşamdaki kronik psikiyatrik problemlere dönüşürler. Bu nedenle tedavi açısından aileler katılımcı olmalıdırlar.
Kekemeliğin herhangi bir ilaç tedavisi bulunmamaktadır, ancak eşlik eden psikiyatrik problemleri olan çocuklarda ilaç tedavisi kullanılabilir. Gelişimsel kekemeliği olan çocuklarda özellikle kekemeliğin başlangıç dönemlerinde ailelerin çocukla ve kendi aralarında tane tane ve yavaş konuşmaları, beyin ve dil gelişimi henüz tamamlanmamış ve çevrenin hızına yetişemediği için kekelemesi olan çocuklarda faydalı olabilir.
Bununla birlikte ailelerin çocuğun kekelemesi ile ilgili kaygılı olmamaları, çocuğun konuşmasının arasına girip tamamlamamaları ve konuşma ile ilgili eleştirilerden kaçınmaları dikkat etmeleri gereken diğer noktalardır.