Uzman Psikolog Asya Peynirci
Çocuklarda en çok rastlanan Nöropsikiyatrik rahatsızlıklardan biri olan Dikkat eksikliği ve Hiperaktivite bozukluğu (DEHB), ülkemiz çocuklarında da sıklıkla rastlanmaktadır.
Bu yazıda altını çizmek istediğim nokta şu ki, araştırmalara göre DEHB genellikle yanında birçok komorbid bozukluklarla ortaya çıkmaktadır. Bu komorbid bozuklukların teşhisi ve tedavisi, DEHB’nin teşhisi ve tedavisi kadar önemlidir.
Peki komorbid bozukluk nedir?
Komorbid bozukluk aynı zamanda eş tanı olarak bilinmektedir. Eş tanı, bir bozukluğun veya hastalığın yanında, bir veya birden fazla hastalığın/bozukluğun da aynı zamanda görülmesi durumudur.
DEHB de çoğu zaman komorbid psikiyatrik bozukluklarla görülebildiği gibi aynı zamanda uyku bozuklukları ile de sıkça görülmektedir. Bu durum DEHB tanısını zorlaştırdığı gibi aynı zamanda tedaviyi de olumsuz etkileyebilmektedir.
Uyku bozuklukları
Gündelik hayatta bir bireyin uykusunu etkileyebilecek birçok faktör vardır; stres, kullanılan ilaçlar, diyet ve ışık seviyesi bunlardan temel olanlardır. Bunun yanında, birçok yapılan çalışmada DEHB bireylerinin, diğer bireylere göre daha fazla uyku problemleri yaşadığı raporlanmıştır. Yani aslında uyku problemlerinin DEHB semptomlarıyla benzerlik göstermesinin yanında, DEHB bireylerinin diğer bireylere kıyasla daha fazla uyku problemleri yaşadıkları da araştırmalarda yer almaktadır.
Peki neden DEHB bireyleri daha fazla uyku problemleri yaşayabiliyor?
Araştırmalara göre DEHB bireylerinin vücutlarındaki melatonin seviyesi, diğer bireylere göre daha düşüktür. Melatonin vücudumuzda, salgılanan ve uykuyu tetikleyen bir kimyasaldır. Gece olunca, ışık seviyesi azalınca, vücudumuz otomatik şekilde melatonin salgılar ve bu sayede vücudumuz uyku saatinin geldiğini anlar.
DEHB bireyleri araştırmalara göre günlük hayatta daha fazla strese maruz kalır ve bu da uykuyu etkileyen önemli bir faktördür.
DEHB bireylerin birçoğu ilaç tedavisi görmektedir ve bu ilaçların birçoğu uykuyu olumsuz etkilemektedir.
DEHB teşhisi konulan bireylerin uyku bozukluklarını tedavi etmek, aslında DEHB semptomlarını da yatıştırdığı yapılan araştırmalarda kanıtlanmıştır.
Uyku bozukluğu ve Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) semptomları nasıl benzerlik gösterir?
DEHB’de en çok rastlanan ve sıkça şikâyet edilen semptomlar; dikkat eksikliği, dikkat süresinde azalma, agresif davranışlar göstermesi ve yerinde duramamasıdır.
Öteki yandan, uyku bozukluğu yaşayan bir çocukta da dikkatsizlik, öfke, konuşulanı dinleyememe ve hatta uykusuzluktan kaynaklanan enerji patlamaları da gözlemlenmiştir. Dolayısıyla, daha doğru ve etkili tedavi ve tanı için, önce çocuklarımızda uyku bozukluğu var mı, varsa bu nasıl tedavi edilebilir sorusunu kendimize sormamız gerekmektedir.
Çok sık rastlanılan uyku problemleri arasında; yetersiz uyku (geceleri sıklıkla uyanmak (çocuğunuzun yaşına göre değişebilir), uykuya dalma güçlüğü, uyku terörleri, uyur gezerlik, uykuda konuşma şeklinde listelenebilir. Eğer DEHB semptomları gösterdiğini düşündüğünüz çocuğunuz aynı zamanda uyku problemleri yaşıyorsa o zaman uygulamamız gereken bazı değişiklikler ve yöntemlerle bunu çözmeyi deneyebilirsiniz.
Uyku Hijyeni
İlk yapmanız gereken, çocuğunuz için bir rutin oluşturmak ve uyku hijyenine dikkat etmektir. Uyku hijyeni çocuğunuzun kaliteli bir uyku alabilmesi için gerekli olan koşullardır.
Öncelikle bir rutin oluşturun, uyku problemi yaşayan çocukların her gece aynı saatlerde yatmaya hazırlanması (örneğin; dişlerin fırçalanması, pijamalarının giyilmesi, sütünün içilmesi) ve yatması çok önemlidir.
Uyku hazırlıklarına başlamadan önce teknolojik aletlerden (televizyon, telefon, oyun konsolları) uzak durulmalı ve odanın hatta eğer çocuğunuz sizinle salonda veya farklı bir odada uyku öncesi vaktini geçiriyorsa, o odanın da ışıkları azaltılmalıdır. Işıkların azaltılması, çocuğunuzun vücudunda melatonin salgılanmasına yardımcı olacaktır ve uyku saatinin geldiğini vücudu anlayacaktır.
Uyku hazırlık sürecinde ve hemen öncesinde çocuğunuzu heyecanlandıracak, yüksek enerjili aktiviteler yerine daha dingin zaman geçirmeye özen gösterin, bu sayede çocuğunuz rahatlayacak ve uyku haline girmesi daha kolay olacaktır. Kitap okumak bu saatlerde güzel bir aktivite olacaktır.
Eğer bu değişiklikler yeterince etkili olmuyorsa, melatonin sprey de kullanabilirsiniz, bu çocuğunuzun vücudundaki melatonin seviyesinin yükselmesine yardımcı olacaktır.
Çocuğunuzun uyku problemlerini çözmek tamamen DEHB semptomlarını ortadan kaldırmasa da mutlaka semptomların ciddiyetini yatıştırmaya yardımcı olacaktır.
Unutmayın, ilaç tedavisi daha kısa bir yol olarak gözükse de çocuklarınızın davranış bozukluklarını, alışkanlıklarını ve rutinlerini düzenleyerek de çözüm sağlanabilir.