Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı
Dr. Tomris Mahirel
Mutlu sürdürülen birlikteliklerde her ne kadar gebelik ve sağlıkla dünyaya gelen bebekler mutluluğu taçlandıran olgular olsa da, madalyonun diğer yüzünde istenmeyen gebelikler, layıkıyla yetiştirilemeyecek sayıda dünyaya gelen günahsız yavrular mutsuzluk nedeni olarak görülmüş ve bilinçli toplumlarda doğum kontrol yöntemlerinin uygulanması kaçınılmaz olmuştur.
Doğum kontrol yöntemleri, insanlık tarihi kadar eskidir.
Aile planlaması, çiftlerin ve bireylerin arzu ettikleri sayıda, istedikleri zamanda ve bakabilecekleri kadar çocuk sahibi olmalarına olanak sağlayan gerekli bilgi, eğitim ve araçlara sahip olmalarıdır.
Doğum kontrolü, önceleri en ilkel yöntemlerle de olsa uygulanagelmiştir. Bazı otların kaynatılarak suyunun içilmesi; geleneksel yöntemlerden yaygın olarak kullanılan dışa boşalma, ilişki sonrası vajenin yıkanması ve adet takvimi gibi metodların koruyuculuğunun zayıf olması modern doğum kontrol yöntemlerinin araştırılması gereğini doğurmuştur.
Günümüzde, hem kadın ve hem de erkeğin kullanabileceği modern doğum kontrol yöntemleri bulunmakta, bunların bir kısmında geri dönüş mümkün iken, bazılarında geri dönüş bulunmamaktadır.
Sıklıkla tercih edilen, geriye dönüşü olan yöntemlerdir.
Kalıcı yöntemler seçilirken çok iyi düşünülmelidir.
Doğum Kontrolü İçin Kullanılan Yöntemler:
- I) Kadına ait yöntemler:
- Geri dönebilir yöntemler:
- Doğum kontrol hapları
- Rahim içi araç
- Diyafram
- Kadın kondomu
- Sperm öldürücüler
- İğneler
- Deri altı implantları
- Kalıcı Yöntemler:
Tüplerin bağlanması
- II) Erkeğe ait yöntemler:
- Geri dönebilir yöntemler:
1.Kondom (prezervatif)
2.Dışa boşalma
- Kalıcı yöntemler:
Sperm kanallarının bağlanması
Haplar:
Sıklıkla tercih edilen bir yöntemdir.
Sadece progesteron hormonu içeren ve kombine tipleri vardır. Etkisini, yumurtlamayı önlemek, rahim ağzı salgılarını kalınlaştırarak spermin içeri girmesini ve gebeliğin rahime tutunmasını önlemek suretiyle gösterir. Kullanımı kolay ve düzenli olarak kullanıldığında koruyuculuğu %99’dur. 21 ve 28 hap içeren türleri vardır. Unutulduğu fark edilir edilmez unutulan hap alınmalı ve ayni gün her zaman alındığı saatte hap alımına devam edilmelidir.
Hapların, adet sancılarını ve adette kaybedilen kan miktarını azaltma, rahim ve yumurtalık kanserine karşı koruma, bazı yumurtalık kistlerini küçültme gibi etkileri de vardır. Ancak aşağıda belirtilen durumlarda hap kullanılmamalıdır:
- Halen gebe veya gebelik şüphesi olanlar,
- 35 yaş üstü sigara içenler,
- Yüksek tansiyon, diyabeti olanlar,
- Geçmişte veya halen damar tıkanıklığı olanlar,
- Meme kanseri veya meme kanseri öyküsü olanlar,
- Genital organ kanseri olanlar,
- Kalp hastalığı kuşkusu olanlar,
- Karaciğer hastalığı olanlar.
İğneler
Kas içine her ay ya da 3 ayda bir yapılan iğneler, içerdikleri hormonu yavaş salınım halinde kana vermek suretiyle aynı haplar gibi etki ederler.
Gebelikten korunma amaçlı yapılan iğnelerin kullanılmaması gereken durumlar da yine haplarınki gibidir.
Rahim İçi Araç (Spiral)
Muayenehane şartlarında, anesteziye ihtiyaç göstermeden kadın doğum hekimi tarafından rahim içine yerleştirilen, muhtelif şekil ve büyüklükte, plastikten imal edilmiş, çoğu metal içeren araçlardır.
Uygulama ağrısız veya çok az ağrılı olabilir.
Türüne göre 3-5 yıl süreyle koruma sağlar. Bazı bakır alaşımı içeren tiplerinin 10 yıla kadar bırakılabileceği söylense de onca uzun sürede neden olabileceği genital enfeksiyon ve genital salgılarla vajene sarkmış ipinin kopup düşmesi gibi sakıncaları nedeniyle 10 yıl süreyle bırakılması tavsiye edilmemektedir.
Koruyuculuğu %98-99 dur.
Spiral kullanılmaması gereken durumlar:
- Gebeler
- Tanı konmamış vajinal kanaması olanlar
- Genital sistem enfeksiyonu olanlar
- Rahim boşluğunu ilgilendiren şekil bozukluğu olanlar
- Genital sistem kanseri olanlar
- Smear testlerinde hücresel değişiklik tespit edilenler ( CIN I, II gibi)
Hormonlu spiral:
İhtiva ettiği hormon türüne göre 1-5 yıl süreyle etkili olan, koruyuculuğu yüksek bir korunma yöntemidir. İçerdiği hormon nedeniyle adet kanamalarını azaltma veya durdurma gibi etkileri olabilir. Spiralin çıkartılmasını takiben adetler kendiliğinden düzene girer.
İlaçsız spirallerin kullanılmaması gereken durumlara ek olarak ilaçlı spiraller aşağıdaki durumlarda kullanılamazlar:
- Mevcut veya geçirilmiş meme kanseri olanlar,
- Damar tıkanıklığı hikayesi olanlar,
- Karaciğer tümörü ve sirozu olanlar,
Kadın için bariyer yöntemleri:
Diyafram
İnce plastikten yapılmış rahim ağzını örten bir kapaktır. Kullanıcısı tarafından vajen tepesine yerleştirilir.
Sperm öldürücü fitil, köpük, tablet
İlişkiden 10 dk. önce vajene yerleştirilerek spermleri öldüren kimyasallardır.
Diğer yöntemlere göre bariyer yöntemlerinin kullanımı zor, koruyuculuğu daha azdır.
Deri altı çubukları (İmplantlar):
Deri altına yerleştirilen, kibrit çöpü büyüklüğünde, ihtiva ettiği hormon deposuyla 5 yıl süreyle yüksek oranda doğum kontrolü sağlayan bir çubuktur.
Tercihen sık kullanılmayan kola, lokal anestezi yapılarak ameliyathane şartlarında takılır.
Erkek için gebelik önleyici tedbir:
Kondom
Her ilişkide yeni bir kılıf kullanılmalı, takılırken ve ilişki sonrası delik, yırtık olmadığı kontrol edilmelidir. Bazı cinsel temasla bulaşan hastalıklardan da koruyucu bir yöntemdir.
Gebelikten korunmak isteyen çiftler önce birlikte karar vermeli, sonra hangi yöntemin kendileri için uygun olacağı konusunda uzman görüşüne başvurmalıdırlar.