Eğitim Uzmanı ve Danışmanı
Ayşe Hunat Öztoprak
Alternatif Eğitim yazı dizisinde şu zamana kadar Waldorf, Montessori, Orman Okulları ve Demokratik Eğitim üzerinde durduk. Daha evvelki yazılarımda ise uzaktan eğitim, ev okul ve okulsuz eğitim kavramlarına değinmiştim. Aslında hepsi ana akım eğitim sistemlerinden farklı olarak ilerlemeci ve yeniden kurmacılık eğitim felsefelerine dayanıyor. Peki günümüzde okullarda verilen eğitimin alternatiflerden farkı ne?
Tarihte eğitimi dört temel felsefe etkilemiştir: İdealizm, Realizm, Pragmatizm, Egzistansiyalizm. Eğitimin tanımı felsefi görüşlere göre farklılık gösterir ve bu bağlamda felsefenin etkilediği dört temel eğitim felsefesi mevcuttur: Daimicilik, Esasicilik, İlerlemecilik ve Yeniden Kurmacılık. Bunlardan ilk ikisi geleneksel, diğer ikisi çağdaş yaklaşımlar olarak değerlendirilir.
Tablo’da belirtilen felsefe akımlarının etkisinde kalarak doğan eğitim felsefelerini görebilirsiniz. Burada üzerinde durulması gereken bir nokta var, o da geleneksel ve çağdaş yaklaşımlar iyi ve kötü olarak ayırt edilmiyor. Geleneksellerin çağımıza uymayan bir takım görüşleri mevcut ancak özellikle anaokullarında halen başvurulan tarafları var. İsterseniz ben size anlatayım siz karar verin.
| Felsefe Akımları | Eğitim Felsefeleri |
| İdealizm | Daimicilik |
| Realizm | Esasicilik |
| Pragmatizm | İlerlemecilik |
| Egzistansiyalizm | Yeniden Kurmacılık |
Geleneksel Eğitim Yaklaşımları:
Daimicilik ve Esasicilik
Öncelikle eğitim felsefelerinin hangi zaman diliminde yer aldığını açıklamam iyi olacak kanısındayım. Daimicilik, Fransız ihtilaline kadar olan geçerli eğitim felsefesi, Eğitim 1.0 diyoruz bu sürece. Esasicilik ise sanayi devrimi ile ortaya çıkıyor, Eğitim 2.0 ve aslında eğitimin neden mekanik olduğunu veya meslek edinmeye yönelik olduğunu açıklar nitelikte. Çoğumuz (ben 44 yaşındayım) bu tarz bir eğitim sisteminden geçtik. Pink Floyd’un ‘We don’t need no education’ klibini bilenler hatırlar; fabrikaya benzetilen bir okula giren öğrenciler iş bandından geçerek ürün olarak diğer taraftan çıkar. Aslında dönemi çok iyi yansıttığını düşünüyorum ve ne yazık ki bu tür bir eğitimden geçmiş bireylerin değişime ayak uydurabilmeleri için gerçek bir farkındalık gerekiyor. Ayrıca unutmayın, bu yapıdaki ebeveynler Z kuşağını yetiştiriyor. Gelelim eğitim felsefelerinin bakış açılarına.
Daimicilikte sağlam karakterli, doğru insan yetiştirmek amaç. Akıllı, üstün zekalı, elit, seçkin insanların yetiştirilmesi ön planda. Maddi ve manevi öğeler birlikte veriliyor. Evrensel ve entellektüel bir eğitim anlayışı mevcut. Eğitim, kişiyi hayata hazırlamak için bir araç. Program geliştirmekten ziyade program oluşturma söz konusu. Değişime kapalı bireylerin yetişmesine neden oluyor. Öbür yandan Esasicilik davranışçı bir yaklaşımda. Konu alanı üzerinde duruyor. Zamanın tecrübesinden geçmiş bilgilere değer veriyor. Sıkı bir öğretim ve disiplin anlayışı var. Öğretmen merkezli. Ezber kapasitesi için zihinsel gelişim önemli. İnsan tek boyutuyla ele alınıyor. Geleneksel öğretim metodlarına başvuruluyor. Öğrenme mekanik ve ezbere dayalı.
Çağdaş Eğitim Yaklaşımları:
İlerlemecilik ve Yeniden Kurmacılık
19.yy’ın ikinci yarısı itibariyle alternatiflerin dönemi başlıyor. Yolunda gitmeyen bir şeylerin olduğunu görebilen eğitimcilerin dönemi, Eğitim 3.0 – İlerlemecilik. 20.yy’ın birinci yarısından itibaren ise Yeniden Kurmacılık kendini gösteriyor. Geleceğin eğitimi denebilir ve Eğitim 4.0 olarak nitelendiriliyor. Eğitim 4.0 üzerine yazmış olduğum yazıma bakabilirsiniz geçmiş sayılardan.
Türkiye’nin ve Kıbrıs’ın ana akım eğitim sistemi ise 2.0 ile 3.0 arası biryerde. Yani Esasicilikten İlerlemeciliğe geçme çabaları içerisinde. Ancak fark ederseniz geçmişe baktığımızda bir eğitim felsefesinin kabul görmesi yaklaşık bir asır alıyor ve o da uygulamaya geçilmesini kapsamıyor. Örneğin şu an alternatif eğitim bakış açıları ana akım eğitim sistemlerinde halen yerini alamadı ancak alternatif okullarda uygulanıyor. Bir çok gelişmiş ülke ise İlerlemeciliğin ötesine geçmeye çalışıyor. Kısaca tanımlayalım çağdaş eğitim felsefelerini ve ana akım eğitim sistemlerinde olmayan özelliklerini.
İlerlemecilik, bireysellikten yana. Bilişsel ve zihinsel süreçlere önem veriyor. Deneyim önemli, içselleştirilmeyen bilgi ise önemsiz. Değişim kaçınılmaz olduğu için program esnek yapıda olmalı. Öğrenci merkezli bir yaklaşım söz konusu ve öğrenci aktif rol alıyor öğreniminde. Temel bilgi becerilerden çok, üst düzey zihinsel beceriler geliştiriliyor. Okul ve yaşam iç içe. Rekabet ortadan kaldırılarak işbirliği benimseniyor. Bütünsel gelişim ön planda. Demokratik eğitim anlayışı egemen. Yeniden Kurmacılık, bir basamak ötesinde toplumsaldır. İlerlemeciliğin tüm özelliklerini benimser hatta devamı niteliğindedir. Toplum eğitim eliyle her seferinde yeniden yapılandırılır. Demokrasi eğitimi önemli ve demokrasiyi sağlamak, toplumu bu yönde düzenlemek temel amaç. Öğretmen değişim ve reformun temsilcisi.
Oldukça geleneksel bir ölçme şekli olan sınav sistemi sürdükçe İlerlemeciliğin eğitim sistemine tam olarak nüfuz etmesi mümkün gözükmüyor. Gelecekte başarı, eğitim sistemlerine yatırım yapan ülkelerin. Umudu olan, topluma katkı sağlayan gençlere ait gelecek. Eğitim 4.0, istenilen yerde istenilen zamanda bireyin kendisini istediği yönde geliştirmesine olanak tanıyan bir bakış benimsiyor. Okulların sadece sosyal anlamda gelişim sağlamaya yönelik buluşma ve paylaşma noktalarına dönüşmesi bekleniyor. Geri kalan bilgi edinimi ise online eğitim olarak sürdürülebilir gözüyle değerlendiriliyor. Ancak yaşanan iki sene bunun ne denli başarılabileceği üzerine büyük bir deneyim edinmemizi sağladı. Şüpheler var ve atılması gereken adımlar. Eğitim önemli ve artık eskiye dönüş kabul edilemeyecek bir safhada. Yaşananları bir fırsat olarak görüp gerekliliklerinin yapılması şart. Ana akım eğitim sistemlerinin ihtiyaç duyduğu nefes olabilir edindiğimiz tecrübe. Alternatif eğitimlerin ağırlıklı olduğu, sınavların kaldırıldığı ve çağdaş ölçme biçimlerinin benimsendiği, çocuklarımızın kendilerini faydalı, etkin ve mutlu hissettiği bir eğitim yapılandırılabilir.
Tüm öğrencilere, velilere, okullara ve değişimin temsilcisi öğretmenlere iyi bir eğitim yılı dilerim.