Çocuk ve Ergen Psikiyatristi

Dr. Erdem Beyoğlu

Çocuk Hakları, tüm çocukların doğuştan sahip olduğu fiziksel, psikolojik ve cinsel sömürüye karşı eğitim, sağlık, yaşam ve barınma haklarını içeren bir bütün olarak tanımlanmaktadır. Tüm dünyada başta az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde olmak üzere çocukların başta emek sömürüsü ve şiddet olmak üzere birçok alanda ihmallere ve istismarlara maruz kaldıkları görülmektedir.

 

20 Kasım 1989 tarihinde Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilen Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ile çocukların erişkinlere göre farklı fiziksel, davranışsal ve psikolojik özellikleri taşıdıkları, sürekli büyüme ve gelişme gösterdikleri, çocukların bakımının bir toplum sağlığı sorunu olduğu kabul edilmiştir. O günden beri de 20 Kasım tarihi Dünya Çocuk Hakları Günü olarak kutlanmaya başlanmıştır. Bunun yanında Türkiye’de ise 23 Nisan 1929 tarihinde çocukların korunmasına yönelik çalışmaların yürürlüğe girmesi ile 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı kutlanmaya başlanmıştır.

 

Çocukların doğuştan sahip oldukları haklara bakıldığında aslında bir çok haklara sahip olduğu görülmektedir. Ancak bunlar içerisinde en önemlileri;

 

1. Sağlıklı Yaşam Hakkı

 

Her çocuk yaşama hakkına sahiptir ve ulaşılabilir en yüksek sağlık hizmetlerinden yararlanabilmelidir. Terk edilen, ihmal edilen, işkenceye maruz kalan veya istismara uğrayan çocukların iyileştirilmesinden ve topluma kazandırılmasından devlet sorumludur.

 

2. Eğitim Hakkı

 

Çocukların sağlıklı bir şekilde bedensel, zihinsel ve sosyal yönden gelişimlerini sağlayabilmeleri için çocukların düzenli ve kesintisiz eğitim alması gerekmektedir. Dolayısı ile çocukların gelişimi için önemli olan haklarından biridir.

 

Tüm dünyada anne – çocuk ölümlerinin en önemli nedenlerinden birisi annelerin eğitim eksikliği hatta okuma – yazma bilmemesidir.

 

Unicef’in çalışmasına göre kız çocuklardaki okullaşma ile bebek ölüm hızlarında ciddi düşüşler elde edilmektedir.

 

Ayrıca yeterli eğitim almayan çocukların sağlıklarına yeterince dikkat etmedikleri, kendilerini ve ailelerini yeterince koruyamadıkları, iş hayatlarında hak ettikleri konumlara gelemedikleri ve birçok alanda hak mağduriyetleri yaşadıkları görülmektedir.

 

Kız çocukların yaşam mücadeleleri içinde dezavantajlı grupta olmaları nedeniyle özellikle kızların eğitime yönlendirilmesi gerekmektedir. Böylelikle kız çocukların kendilerini daha iyi ifade edebilen, kendilerini daha iyi koruyabilen, iş hayatına katılarak hak ettikleri gelirleri elde edebilen ve bağımsız yaşam becerilerini geliştiren bir yaşama kavuşmaları istenmektedir.

 

3. Diğer Çocuk Hakları

 

Her çocuğun vatandaşlık, anne – babasını bilme, onlar tarafından bakılma gibi hakları da bulunmaktadır.

 

Başlıca Çocuk Hakları İhlalleri

A. Çocuk İşçiliği

 

Dünya genelinde 200 milyondan fazla çocuğun işçi olarak çalıştırıldığı bilinmektedir. Bu ise çocukların sağlığını ve eğitimini tehlikeye atmakta ve onları zihinsel, fiziksel ve duygusal gelişimlerini olumsuz etkilemektedir.

 

En çok çocuk işçisi bulunan ülkelerin başında Hindistan gelmekte iken çalıştıkları en tehlikeli sektörler de tarım, madencilik ve inşaat olarak belirtilmektedir.

 

Uluslararası Çalışma Örgütü, 132 milyon çocuğun sadece tarım sektöründe çalıştığını söylemektedir. Bunlara ek olarak da çocukların gasp ve yankesicilik gibi suç dolu alanlarda çalıştırıldıkları da bilinmektedir.

 

B. Çocuk Askerler

 Savaş milyonlarca çocuk için gündelik yaşamın bir parçası olarak devam etmektedir. Bunun beklenen bir sonucu olarak da birçok çocuk suçsuz yere öldürülmüş, sakat veya öksüz kalmış, yerinden yurdundan edilmiş, mülteci olmuş veya Çocuk Asker olarak çalıştırılmıştır.

 

Kuşkusuz bu çocuklar şiddet, korku ve zorluk dolu travmatik yaşam olaylarına maruz kalmış ve bu şekilde yaşamlarına devam etmek zorunda kalmışlardır.

 

Yapılan çalışmalarda bu travmatik yaşam öyküsüne sahip olan çocuklarda yoğun bir şekilde Depresyon, Kaybı Bozuklukları ve Travma Sonrası Stres Bozuklukları geliştirdikleri saptanmıştır.

 

Günümüzde halen Sudan, Çad, Uganda gibi birçok Afrika ülkesinde ve Afganistan gibi geri kalmış ülkelerde Çocuk Askerlerin görev aldığı bilinmektedir. Birleşmiş Milletlerin raporuna göre sadece 2006 yılında 252 bin çocuk silahlı çatışmalarda görev almıştır.

 

Günümüzde birçok ülkede çeşitli şekillerde birçok alanda çocuk haklarının ihlallerine rastlamaktayız. Peki bu durumu nasıl önleyebiliriz? Bunun en doğru yolu eğitimden ve bilinçlendirmeden geçmektedir. Ancak sadece erişkinlere yönelik değil çocukların da eğitilmesi ve bilinçlendirilmesi gerekmektedir.

 

Çocuklara haklarını anlatabileceğiniz, onların bilgi seviyesini arttırabileceğiniz ve farkındalıklarını geliştirebileceğiniz etkinlikler aşağıda belirtilmiştir. Umarım bu etkinlikler sizler için faydalı olur.

 

Çocuğuz Haklıyız Kazanacağız

 

Malzemeler: Büyük boy resim kağıtları, renkli kalemler, boyalar, BM Çocuk Hakları Sözleşme Maddelerinin yazılı olduğu kartlar

 

Süre: 60 dakika

 

Uygulama: Etkinliğe katılan çocuklara Çocuk Haklarını anlatan bir slogan hazırlayacakları söylenir. Etkinlik sırasında çocuklar tek başlarına çalışabilecekleri gibi diğer çocuklarla birlikte de oynayabilecekleri söylenir. Katılımcılar belirlendikten sonra etkinliğe geçilir. Sloganlar tamamlanınca, istedikleri bir yere sloganı bulan çocukların isimleri yazılır ve kağıdı istedikleri gibi süslemeleri istenir. Etkinlik sonunda da her çocuğun sloganını söylemesine ve neden onda karar verdiklerine yönelik açıklama yapmalarına fırsat verilir.

 

Elma Ağacı

 

Malzemeler: Renkli kağıtlar, renkli kalemler, çiçek, buut ve köpek gibi çıkartmalar, elma şeklinde kesilmiş kağıtlarda BM Çocuk Hakları Sözleşme Maddeleri, yapıştırıcı

 

Süre: 60 dakika

 

Uygulama: Etkinliği uygulayan kişi çocuk kılığına girer ve çocukların karşısına çıkar. Çocuklara bir ülkeyi anlatmaya başlar. Bu ülkede sadece çocukların yaşadığını söyler ve hikayeleştirerek devam eder. Bu ülkedeki çocukların, kendi haklarını nasıl bildiklerini ve sahip çıktıklarını örnekler vererek anlatmaya başlar. Örneğin, Tutu isimli çocuk, en çok oyun oynama hakkını seviyor ve derslerini bitirdikten sonra en sevdiği oyunları sırayla oynuyor. Daha sonra çocuklara doğru – yanlış sorular sormaya başlar ve her doğru cevaba karşılık bir tane elma verir. Sorular bittikten sonra çocuklardan, istedikleri gibi bir ağaç çizmeleri ve ağaçlarını çizdikten sonra el ettikleri elmaları istedikleri gibi yerleştirmeleri istenir.

 

Undan Heykeller

 

Malzemeler: Tuz, un, farklı renkte gıda boyaları, tutkal, su, sulu boya, çocuk sayısı kadar yoğurma kabı, BM Çocuk Hakları Sözleşme Maddelerinin yazılı olduğu kartlar.

 

Süre: 100 dakika

 

Uygulama: Etkinliğe katılan çocuklara kapları verilir ve tuz, un, tutkal, su karıştırarak hamur oluşturmaları istenir. Hamurlar istenilen kıvama geldikten sonra, her çocuktan 1 tane çocuk hakkını seçmesi istenir. Çocuklara, seçtikleri hakkı anlatan hamurdan heykeller yapacakları söylenir. İsteyen çocuklar gıda boyaları kullanarak hamuruna renk katabilir veya heykellerini yaptıktan sonra sulu boya ile de boyayabilir.

 

Daha fazla etkinlik için Unicef’in resmi sitesine ve www.ogrenmetasarimlari.com adresine bakabilirsiniz.