Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı
Dr. Figen Gülen İnce
Aşı nedir?
Aşılar mikropların hastalık yapma özelliklerinden arındırılarak ya da salgıladıkları toksinlerin etkinliği ortadan kaldırılarak hazırlanır. Bunun yanında mrRNA tekniği ile de hazırlanan aşılar vardır. Hazırlanan aşılar virüs ve bakterilerin neden olduğu bulaşıcı hastalıklara karşı kişileri korumak amacı ile sağlıklı insanların vücuduna ağız, kas veya cilt altına uygulama şeklinde verilirler.
Bulaşıcı hastalıklarla mücadelenin en önemli bileşeni aşıdır. Hastalığı kontrol altına almak hatta dünya yüzünden silmek istiyorsak öncelikle hasta olmayı önlemeliyiz.
Tarihte ilk kez 1721 yılında İngiltere Büyükelçisinin eşi Lady Mary Montagu’nun mektubunda aşı kelimesine rastlanmaktadır.
Mektupta İstanbul’da Çiçek hastalığına karşı aşı denilen bir uygulama olduğundan bahsedilmektedir. Buna göre dünyada ilk uygulanan aşının çiçek aşısı olduğunu biliyoruz.
Aşılama sayesinde 1977 yılında çiçek hastalığı dünya üzerinden yok edilmiş ve 1987 yılında dünyada çiçek aşısı yapımı durdurulmuştur.
Çocukluk çağında ciddi hastalık, sakatlık ve hatta ölümlere neden olan birçok tehlikeli bulaşıcı hastalığa karşı aşı geliştirilmiştir.
Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak, Suçiçeği, Difteri, Boğmaca, Menenjit, Hepatit A, B gibi. Ancak hala Dünyada binlerce çocuk aşı ile önlenebilir hastalıklardan ölmektedir. Burada aşıya ulaşım konusundaki yetersizlikler en önemli etken olup aşı karşıtlığı da sebeplerden bir diğeridir.
Aşı kimlere yapılır?
Aşılar öncelikle çocukluk çağında sık görülen hastalıklara karşı çocuklara yapılır. Bunun yanında yetişkin ve yaşlılık döneminde de riskli gruplara yapılması gereken aşılar vardır.
Yine bazı hastalıkları nedeni ile özel riskleri olan her yaştaki kişiye yapılan aşılar da vardır.
Aşıların içeriğinde neler var?
Aşının içinde hastalıklara karşı koruyucu maddeler yanında Adjuvan denen aşının koruyuculuğunu ve etkinlik süresini uzatan maddeler, aşının bozulmasını önleyen antibiyotikler, stabilizatörler ve koruyucu maddeler var.
Bazı aşılarda yumurta proteinleri, hücre kültürü içerikleri gibi maddeler var.
Soğuk Zincir Nedir?
Soğuk zincir aşının üretiminden kişiye yapılacağı ana kadar olması gereken ısıda korunmasını anlatır.
Aşıların yapılmaması gereken durumlar var mıdır varsa nelerdir?
Bazı durumlarda aşıların yapılmaması veya ertelenmesi gerekir;
- Hamilelikte canlı aşılar yapılmamalıdır.
- İmmün Yetmezliğe neden olan tedavi alanlarda aşılama ertelenir.
- Anaflaksi boyutunda ciddi alerjisi olanlarda aşılar riskli olabilir. Bunun dışında hafif allerjiler aşının yapılmasına engel değildir.
- Yedi yaşın üzerinde boğmaca aşısı yapılmaz.
- Kan ürünleri veya Ig G alanlarda aşılama üç ay sonraya ertelenmelidir.
- Aşıdan sonraki 2 hafta içinde çocuk Ig G alırsa o aşı yapılmamış kabul edilir.
- Organ Nakilli Çocuklarda canlı aşılar nakilden en az 1 ay önce, inaktive aşılar ise nakilden 6 ay sonra uygulanabilir.
Aşıların yan etkileri var mı, varsa neler olabilir?
Aşı sonrası yan etki oldukça nadir görülen bir durumdur.
Yapılan yerde ağrı, şişlik, kızarıklık olabilir.
Nadiren ateş, huzursuzluk, bitkinlik de olabilir. Bunların hiçbiri aşıları durdurmayı gerektirmez.
Yaşına uygun aşıları yapılamamış yaşı geçmiş çocuklara aşı yapılır mı? Nasıl Yapılır?
Genel olarak aşılar kaldığı yerden devam edilir. Hiç aşı olmamış ise sıfırdan başlanılarak yaşına uygun olarak aşılar yapılır.
Aşılamanın sanılanın aksine sakıncalı olmadığı durumlar;
- Astım Allerji,
- 38,5 derecenin altında ateşle seyreden hastalıklar,
- Antibiyotik, anne sütü alma,
- Kronik hastalıklar
- Serebral Palsi, Down Sendromu gibi durumlar,
- Prematürite (34 hafta ve sonra doğan bebeklere aşılar diğer çocuklar gibi yapılabilir..34 Haftanın altında doğanlar ise 60 günü dolup 2 kg olunca aşılara başlanabilir,
- Yenidoğan sarılığı da aşıya engel bir durum değildir,
- Daha önce aşı sonrası havale geçirmiş olma
Covid *19 aşısı çocuklara yapılmalı mıdır?
Covid 19 aşılarının Şubat 2021 de kullanıma girmesinden bu yana aşıların 18 yaş altında kullanımı ile ilgili çalışmalar neticesinde Biontec firmasının ürettiği aşı 5-18 yaş için acil kullanım izni almıştır.
Aşı Tereddüdü nedir?
Aşı Tereddüdü, aşılara ait yeterli bilgi olmaması nedeni ile oluşan aşı yaptırma konusundaki kararsızlıktır.
Bazen aşıların içindeki maddeler bazen de aşının yeni kullanıma girmesi buna neden olabilir. Ancak aşılar 100 yılı aşkın bir süreden beri hayatımızdadır ve milyonlarca kişinin ölmesini önlemişlerdir.
Aşı konusunda tereddüt yaşayan kişiler aşı yaptırmadıkları taktirde aldıkları riski de göz önüne almalıdırlar. Böylelikle aşılarla ilgili kaygılarını yenebilirler.
Aşı karşıtlığı nedir ne zamandan beri vardır?
Aşı karşıtlığı aşıların tarihi kadar eski bir durumdur.
İlk aşıların üretildiği tarihlerde bile bu konuda büyük gösteriler eylemler yapılmıştır. İnsanların yeni bir duruma karşı duydukları korku endişe ve önyargılarla oluşan bir reaksiyon olarak da algılanabilir. Ancak hayatta kalmanın kuralı riskleri gerçekçi bir gözle değerlendirmek ve hayata uyum sağlamaktan geçer.
Covid-19 aşıları çocuklara yapılmalı mıdır?
Tüm aşılarda olduğu gibi Covid-19 aşıları da üretim aşamasında ve faz çalışmalarında pek çok testten geçerler. Bu testler aşıların güvenilirliği, yan etkileri, etkinliği gibi konuları kapsar. Ayni şekilde aşı kullanıma girdikten sonra da izlenmeye devam eder. Bu konuda Dünya Sağlık Örgütü, Avrupa İlaç Ajansı gibi uluslararası kurumlar aşılara ait varsa bildirilen yan etkileri, beklenmeyen etkileri incelerler. Söz konusu aşının bu durum ile ilgili bağlantısını araştırırlar. Tıp kanıta dayalı pozitif bir bilimdir ve tıp alanındaki gelişmeler hep bu şekilde olmuş ve olmaktadır.
Covid-19 aşılarından biri olan Pfizer aşısı da aşının çocukluk yaş gurubunda kullanımı ile ilgili çalışmalarını tamamlamış ve beş yaş ve üzeri çocuklar için de acil kullanım onayı almıştır.
Bu bilgiler ışığında acil kullanım izni almış olan bu aşının çocuklar için kullanılmasını ben ve üyesi olduğum KTPK tavsiye etmekteyiz. Önümüzdeki günlerde diğer Covid aşıları da kullanım izni ile ilgili çalışmalarını tamamlarsa onları da tavsiye edeceğiz.