Uzman Diyetisyen

Selen Teksoy Tamel

Obezite sadece erişkinlerde değil çocuklarda da tüm dünyada giderek yaygınlaşan bir sağlık sorunudur. Aslında dünyaya yayılmasının sebeplerinin başında çocukluk çağında öğrenilemeyen doğru yaşam tarzı alışkanlıkları gelmektedir. Yani çocukluk çağındaki obezite sorununa çözüm bulunmaya başlaması demek gelecekte obezite görülme sıklığının düşeceğinin göstergesidir. Bir önceki yazımda kurduğum ve çok anlamlı bulduğum cümleyi tekrarlamak isterim.

“AĞAÇ YAŞKEN EĞİLİR.”

Sağlıklı bir yaşamın devam ettirilebilmesi için sadece sağlıklı beslenmeden ve fiziksel aktiviteden bahsetmek doğru olmayacaktır. Düzenli ve yeterli uyku, sağlıklı yaşamın devam ettirilmesinin yanı sıra fiziksel, bilişsel ve duygusal gelişim için de önemlidir. Uyku sorunları, yeme alışkanlığında değişiklikler, gün içinde uyku hali ve hormonal değişimler meydana getirebilmekte ve bu durum da vücut metabolizmasını olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Ayrıca uyku sorunları yaşayan bireylerin obezite ile ilişkisini gösteren çalışmalar giderek artmaktadır.

Aslında “sağlıklı bir birey” diyebilmek için birçok noktayı gözden geçirmek gerekmektedir. Ancak obezitenin oluşumunun nedenlerinin başında aşırı veya yetersiz beslenme, bir diğeri yetersiz fiziksel aktivite (sedanter yaşam) ve son olarak da kalitesiz veya yetersiz uyku gelmektedir.

Son yıllarda teknolojinin gelişimi ile birlikte televizyon ve bilgisayar karşısında geçirilen zamanın uzamasından, hatta artık akıllı telefonların hayatımızın büyük bir kısmını ele geçirmesinden dolayı fiziksel aktivite azlığı gözlenmekte, hızlı hazır gıdaların hayatımıza girmesi, atıştırmalıkların artması, bunlarla birlikte uyku düzeninin de bozulması ile birlikte sağlığımız olumsuz yönde etkilenmektedir. En önemlisi ise iştahı düzenleyen iki hormon olan Ghrelin ve Leptin in yeterli süre uyumayan kişilerde değişiklik göstermesidir. Düzenli uyku saati olan kişilerde leptin hormonu, iştahı keserek yemeyi durdururken uyku süresi yeterli olmayan çocuk ve yetişkinlerde leptin hormonu çok düşüktür. Bu da açlığını tetiklemektedir. Yine uykusuzluk ile birlikte artan stres hormonu kortizol da vücut yağlanmasını arttırmaktadır. Bu nedenlerden ötürü, yeterli ve dengeli beslenmeyle birlikte, iyi ve düzenli bir uyku ile kilo kontrolü sağlanabilmektedir.

Yapılan araştırmalar uykunun besin seçimlerine de etki ettiğini göstermiştir. Bir araştırmada birbirini izleyen beş gece boyunca kronik uyku kısıtlamasının, çocuklarda ve adölesanlarda yüksek glisemik indeksli gıdaların tüketimine yönlendirdiği ve böylece enerji dengesizliğine yol açtığı rapor edilmiştir. Bu nedenle, uyku yoksunluğu kilo alımını doğrudan etkilemese de, fiziksel aktivite gibi ilişkili olduğu davranış değişikliklerinin bir sonucu olarak aşırı kilo ve obezite riskini önemli ölçüde artırabilmektedir.

Uyku ile olumlu veya olumsuz ilişkili birçok besin listelenmektedir. Karbonhidratların uyku süresi ve uyku kalitesi ile ilişkili olduğu saptanmıştır. Protein tüketimine bakıldığında protein içeriği yüksek olan yiyecekler triptofandan da zengindirler. Bu da melatonin ve seratoninin öncüsüdür. Bu da uyku kalitesini artırır ve uykuya teşvik eder. Bu noktada çıkarılması gereken önemli bir nokta var ki o da özellikle akşam yemeğinde basit karbonhidrattan fakir ve protein bakımından zengin beslenmek uykuyu bir miktar kalite ve süre olarak olumlu yönde etkileyecektir.

Yağ tüketiminin uyku üzerine etkisine bakacak olursak yüksek yağlı yiyecek tüketimi uyku süresinin kısalmasına sebep olmaktadır.

Uyku süresinin sebze/meyve alımı ilişkisinin konu alındığı bir çalışmada yeterli sürede uyku uyuyanların kısa veya uzun uyuyanlara göre en yüksek meyve/sebze tüketimine sahip olduğu görülmüştür.

Bu yazımı özetlemem gerekirse çocukluk çağında yeterli ve dengeli beslenme ve fiziksel aktivite kadar uyku da yaşamsal faaliyetlerin tam ve doğru çalışması ve obezitenin önlenmesi için çok önemli bir yere sahiptir. Çocuklukta kazanılan doğru alışkanlıklar gelecek nesillerin sağlıklı olabilmesinin temelini oluşturacaktır.