Uzman Klinik Psikolog
Münire Şirket Uğural
Dikkat Nedir?
Duygularla düşünceyi bir şey üzerinde toplayabilmeye “Dikkat” denir.
Dikkat, beyinde kontrol ve algı mekanizmalarının ortak bir ürünüdür. Beyinde birçok merkez dikkat oluşumunda yer alır. Dikkat tüm uyaranlara karşı gelişen bir filtreleme olayıdır.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nedir?
DEHB genetik, biyolojik ve psikososyal etkenler gibi çoklu nedenleri olan bir beyin rahatsızlığıdır. Çocukluk çağında başlayan, kişinin yaşına uygun olmayan, dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri ile karakterize nöropsikiyatrik bir bozukluktur. Buna eşlik eden sorunlar ise; Yürütücü işlevleri içine alan bilişsel işlevlerde bozukluk ve emosyonel işlevlerde sorunlardır.
DEHB‘nin Epidemiyolojisi
DEHB çocukluk çağında oldukça sık görülen psikiyatrik bozukluktur. Çocuk ve ergende %5,9-7,1 oranında görülmekte, erişkinde % 4.4 görülmektedir. Erkeklerde kızlara göre 3-9 kat daha fazla görülmektedir. Toplumlar arasında sıklığında belirgin farklara rastlanmamıştır. Toplum kökenli çalışmalarda Dikkat Eksikliği baskın görünüm, kliniğe başvuran olgularda ise Bileşik görünüm daha fazladır.
Ana semptomların tanımlanması büyük önem taşımaktadır. Bunlar;
Dikkatsizlik
1 – Görevleri planlanan zamandan önce bırakırlar,
2 – Çok çabuk dikkatleri dağılır.
Dürtüsellik
1 – Davranışlarda içgörüsüzlük,
2 – Uyaranlara kayıtsız kalamamak.
Hiperaktivite
1 – Fazlaca hedefsiz motor aktivite,
2 – Sakinleşememe.
Dikkat Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
- Okul ödevinde, çalışmasında ya da diğer etkinliklerde dikkatsizliğinden dolayı ayrıntıları kaçırır ya da hatalar yapar.
- Görevinde, ödevinde ya da oyununda dikkatini sürdürmede zorlanır.
- Kendisi ile konuşulduğunda tam olarak dinlemiyor görünür.
- Okul ödevini, verilen işi ya da işyerindeki görevi verilen öğreti doğrultusunda tamamlamada zorlanır.
- Etkinlik ve görev planlamada ve düzenlemede zorluk çeker.
- Belirli bir süre üzerinde zihinsel çaba gerektiren okul çalışması, ev ödevi gibi görevlerden hoşlanmaz, kaçınır, isteksiz davranır.
- Okul malzemelerini kaybeder.
- Dışarıdan gelen uyaranlarla dikkati kolaylıkla dağılır.
- Günlük etkinliklerde ve işinde unutkanlık yaşar.
Tedavi
DEHB’de birincil tedavi seçeneği farmakolojik tedavidir. Bunlar;
- Psikostimülan ilaçlar ve
- Psikostimülan dışı ilaç seçenekleri
İlaç tedavisiyle birlikte psikoeğitim (çocuk ve aile), bilişsel ve davranışsal yaklaşımlar da tedavinin içinde yer almaktadır
İlaç Dışı Tedaviler
- Psikoeğitim,
- Okula yönelik düzenlemeler,
- Bilişsel-davranışçı tedaviler,
- Aile terapisi
ATTENTIONER Nedir?
İlkokul 2. Sınıftan itibaren 7—18 yaş grubundaki çocukların dikkatlerini daha iyi toplamalarını sağlamak için geliştirilmiş bir grup programıdır. Bremen Üniversitesinde geliştirilmiştir. Nöropsikolojik tabanlı bir programdır. Davranışçı terapi elemanlarını içerir.
Çocuk terapilerinde organizma değişkenleri kavramı çoğunlukla nedensel olarak değerlendirilir ve terapi temel olarak olayı başlatan uyaranın değiştirilmesi ve olayın devamlılığını sağlayan koşulların değiştirilmesi üzerine kurulur. Bu nedenle organizma değişkenleri ve bunun çocuğun davranışlarına olan etkisi üzerine odaklanır.
Barkley’e göre inhibisyon bozukluğunun(executive) yürütme fonksiyonları üzerine olumsuz etkileri bulunmaktadır.
Working memory de zorluklar; yani öğrenilen bilgiyi işleyememe, duygu motivasyon ve denetlemede zorluklar yaşanır. Dil içselleştirilir, davranış planlama ve kontrol, işi başlatma ve sürdürebilme fonksiyonları üzerinde etki etmektedir.
Yürütücü işlevler ilkokul çağında başlar ve erişkin olana kadar devam etmektedir.
ATTENTIONER PROGRAMININ TEMELLERİ
2 Temele dayanır;
1– Öğrenme Psikolojisi
2 – Nöropsikolojik Temeller
Bu nedenle uygulanan çalışmalarda denetleme egzersizleri ön plandadır. Aynı zamanda uygulamalar sonucunda dikkat seçiciliği de desteklenmiş olacaktır. Sonuç olarak tüm yürütücü fonksiyonlar kapsanacaktır.
ATTENTIONER Uygulamasının Öğrenme Mekanizmaları
Diğer programların aksine çocukların kendi başlarına problem çözme yetenekleri desteklenir.
Uygulayıcının verdiği tek yardım; Tayfun Sembolü’dür (Seçici Dikkat). Hem bir sorun faklı yollardan çözülebilir, hem de frustrasyon toleransı gelişmiş olur. Sonuç olarak günlük hayat simule edilmiş olur.
Davranışçı temeller üzerine, bireysel veya grup çalışması olarak uygulanabilir. Günlük hayatta karşılaşılan sorunlar grup içinde yapılandırılmış olarak ele alınır. Grup içinde rekabet desteklenir. Böylece motivasyon artmış olur. Ödül sistemi ile davranış düzenlemesi ve başarı motivasyonu desteklenir. Çocuklara uygun figürler kullanılarak çalışma somutlanır (Ejderha Tayfun). Ek olarak uygulanabilecek olan 4 aile oturumu, öğrenilen stratejilerin günlük hayata aktarımını sağlar.
ATTENTIONER UYGULAMASININ AMACI
Hedef grup, 7-18 yaş çocuklardır.
Seçici dikkat iyileştirilir.
Bireysel denetleme mekanizmaları özellikle organizasyonu geliştirilir.
Sosyal açıdan arzu edilen davranış biçimi elde edilir.
Ek veli seansları ile günlük hayata geçiş sağlanır.
Programın amacı; Seçici dikkatin geliştirilmesi, çocukların kendi kendine düzenleme becerisinin arttırılması ve beklenen sosyal davranışın öğrenilmesidir. Her oturum bireysel veya en fazla 4 kişi olmalıdır. Çalışma düzeni; 15 oturum; her oturum 40 — 60 dakika olarak planlanmıştır. Her oturumda ortalama 4 uygulama vardır. Oturumlar haftada bir olarak uygulanır.
Uygulamanın temel elemanı bulunmaktadır. Her hafta gizli bir görev verilir. Burada amaç, farklı sorun çözme becerilerini geliştirmek, organize olabilmeyi ve aktivite başlatabilmeyi kolaylaştırmaktır. İlk bakışta gizli görevler, velilerin çözemeyecekleri kadar zor gözükür ve öfke kontrolünü gerektirir. Eğer velilere sorulursa veliler sadece 15 dk ayırırlar. Diğer temel elemanlar ise, ödül sistemi-puan kartı ve grup içinde sosyal davranış düzenleme kartlarıdır.
ATTENTIONER Dikkatimi Topluyorum eğitiminde aile oturumları bulunmaktadır. Tüm eğitim sürecinin içerisine 4 aile oturumu bulunmaktadır. Her aile oturumunun amaçları bulunmaktadır. Temel olarak bunlar; DEHB hakkında ailelere yönelik psikoeğitim vermek — ortak bozukluk sürecinin anlaşılması ve terapötik süreç hakkında bilgi verilmesidir. Ayrıca günlük hayat içinde davranış sorunlarının daha yakından incelenmesi, çocuğun güçlü yanları odak alınan anlayışın geliştirilmesi, hedeflerin formüle edilip, geribildirimler şeklinde uygulanmaktadır. Ektin iletişim modelleri, etkin sınır koyabilme, aile içinde sınırlar, hiyerarşi, kural koyma, denetleme, çocukları anlayabilmek ve ödül-ceza-teşvik programının uygulanması hedeflenmektedir.