Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı
Dr. Cemal Mert
İshal Nedir? Ne Zaman Endişe Edelim?
İshal, bağırsak hareketlerinin artması, emiliminin azalması ve sekresyonun artması sonucu dışkı kıvamının yumuşak, sulu bir görünüm alması ve günlük dışkı sayısının artmasıdır.
Günde beşten fazla sulu dışkılama ishal kabul edilir.
Yalnızca sulu dışkılama, dışkının kıvamı sulu değilse ishal anlamına gelmez. Süt çocuklarında yapay ve doğal beslenme şekline göre günlük dışkı sayısı değişir. Sadece anne sütü ile beslenen bebeklerde günde 7 — 8 kez dışkılama normal kabul edilir.
Besin bileşiminde yapılan değişikliklere kolay uyum gösterememeleri, ishale neden olan mikroorganizmaları ilk kez tanıdıkları için bağışıklık kazanmadıklarından çocuklar erişkinlere göre ishale daha sık ve kolay yakalanırlar ve ishal çocuklarda daha ağır seyreder. Nitekim akut ishal 0-5 yaş grubunda rastlanan ve ölüm nedenleri arasında ilk sıralarda yer alan bir hastalıktır.
2 — 7 gün süren akut ishal uygun tedavi ve sıvı verilmesiyle hemen şifa ile sonuçlanır.7 günden uzun süren uzamış ishal ve 14 günü aşan persistan ishal nedenlerinin araştırılması gerekir.
Ülkemizde En Sık İshal Nedenleri Nedir?
İshalin sıklığı ve nedenleri toplumun sağlık koşullarına göre değişir.
Gelişmekte olan ülkelerde hijyen koşullarına uyulmaması nedeniyle ishal, gelişmiş toplumlara göre daha sık görülür. Ülkemizde enfeksiyonlar akut ishale yol açan nedenlerin başında gelir.
Mikroorganizmalar salgıladıkları toksinler ve diğer hastalık yapıcı özellikleriyle ishale neden olurlar. Bakteriler, virüsler ve parazitler çocuklarda akut ishale neden olmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde çocuk yaş grubunda akut ishallerin % 5’i Şigella, % 3’ü paratifo, tifo, kolera ve %2’si giardia lambia ile oluşmaktadır.
Ülkemizde viral etkenlere bağlı ishaller daha fazla görülmektedir.
İshal Etkenleri Nasıl Bulaşır? Çocuk Nasıl Etkilenir?
Ağız yoluyla alınan ishal etkenleri çocuğun bağışıklık durumuna, etkenin hastalık yapma gücüne ve tutulan bağırsak kısmına bağlı olarak klinik bulgular gösterirler.
En sık ince bağırsakta yerleşmiş enfeksiyon ajanlarıyla oluşan ishaller görülür. Burada yerleşen rotavirüse bağlı ishallerde dışkı çok sulu, yeşil veya açık sarı renktedir, miktarca fazladır, su ve tuz kaybı sonucu çocuğun susuz kalmasına neden olur. Kalın bağırsakta yerleşen mikroorganizmaların neden olduğu ishallerde dışkı kanlıdır.
Çocukta kramp tarzında karın ağrıları (tenezm) vardır. Amipli ve basilli dizanteri ve E. Coli bu tür ishale neden olur ve antibiyotik tedavisi gerekir.
İshalin yanı sıra kusma, karın ağrısı, bulantı, iştahsızlık, ateş, huzursuzluk ve bazen yüksek ateşe bağlı havale görülebilir.
Anne Sütünün Yararı Var Mı?
Anne sütü almayan ve beslenme bozukluğu olan çocuklarda ishal ağır seyreder, kusma ve diare çocukta sıvı ve elektrolit ( tuz ) kaybına ve çocuğun susuz kalarak şoka girmesine neden olabilir.
Hafif ishal olgularında günde 3-4 kez sıvı dışkı vardır. Kusma, bulantı, karın ağrısı ishale eşlik edebilir.
İshalin yol açtığı sıvı kaybı vücut ağırlığının % 2,5’inden azdır. Susuzluk hissi ve susuz kalma bulguları yoktur.
3 — 4 günde kendiliğinden düzelir. İshalin erken döneminde çocuk aç ve susuz bırakılmamalı, aldığı besinler sulandırılarak az miktarlarda ve daha sık öğünler halinde verilmelidir.
Anne sütü alan bebeklerde emzirmeye devam edilir. Anne sütünde bebeği ishalden koruyan antikorlar, lenfositler, immunglobinler, plazma hücreleri gibi bağışıklık sistemini güçlendiren maddeler olduğu için bu bebeklerde ishal pek görülmez.
İshalli Çocukta Beslenme Nasıl Olmalı?
Anne sütü almayan 4-6 aylıktan büyük bebeklere yoğurt, ayran, sulu pirinç lapası, patetes-havuç püreleri, elma, muz, şeftali vb. verilir.
Öğün aralarında su verilmesi önerilir. İshal durana kadar fazla posa bırakan çiğ sebze ve meyveler bağırsak hareketlerini arttırdığı için; yağlı besinler bağırsaklardan geçişi hızlandırdığı için önerilmez.
Ne Zaman Doktora Başvurmak Gerekir?
İshalin şiddetinin artması, çocuğun sıvı ve besinleri alamaması, aldığı gıdaları sürekli kusması, dışkıda kan ve balgam bulunması, ateşinin yüksek olması durumlarında derhal bir hekime başvurulmalıdır.
Ağırlık kaybı vücut ağırlığının % 2,5-10’u arasında olan orta şiddetteki ishalde günlük dışkı sayısı 4-10 arasındadır.
Kusma, halsizlik, iştahsızlık, karın ağrısı vardır. Ateş yüksek olabilir, idrar miktarı azalmıştır.
Deri, dil ve dudaklar kuru, gözler çöküktür. Süt çocuklarında bıngıldak çökmüştür.
Solunum ve nabız hızlı çocuk huzursuzdur. İshale neden olan mikroorganizmayı tespit etmek için dışkı mikroskopisi ve dışkı kültürü yapılır.
Mikroskopide iltahap ve kan hücreleri, varsa amip ve giardia tespit edilebilir. Dışkıda rotavirüs aranır.
Lökosit sayısı ve formülü birlikte olabilecek sistemik bir enfekiyon tanısında yol gösterici olabilir.
Kan elektrolitleri sıvı kaybının tipini tayinde yardımcı olur.
Orta ağırlıkta ishalde ağızdan sıvı tedavisine hemen başlanır.
İlk 4-6 saatte 80-100 ml/kg verilen miktar gün boyu sürdürülür. Eczanelerde hazır satılan tuz-şeker karışımı serum paketleri tarifine göre temiz suda eritilerek çocuğa az miktarlarda ve sık olarak içilir.
Ağızdan sıvı tedavisi için verilen sıvı mikrop kapmaması için 12 saatte tüketilmeli artan miktar atılmalıdır. Gözlerde şişme, ödem gözlenirse tedavi bir süre bu bulgular kaybolana kadar kesilir.
Beslenmeye erken başlanır ve yukarda anlatıldığı şekilde yapılır. Besinler sulandırılarak az miktarlarda ve sık öğünler halinde verilir.
Dışkı tahlillerinin sonucuna göre gerekli ise antibiyotik başlanır. 3 aylıktan küçük, anne sütünü almayan, ateşli, kusan, genel durumu iyi olmayan bebeklere hemen etkili antibiyotik başlanmalıdır.
İshal Kesici İlaçların Yararı Var Mı?
Halk arasında ishal kesici olarak bilinen ilaçlar bağırsak hareketlerini azalttıkları ve toksinlerin bağırsaklardan atılma süresini uzattıkları için çocuklarda ishal tedavisinde kullanılmazlar. Son yıllarda probiyotiklerin ishalde yararlı oldukları gösterilmiştir.
Bakteriler, her zaman zararlı varlıklar değillerdir. Bazı türleri hastalıklara yol açar. Ama aynı zamanda, vücudumuzda bizimle barışık yaşayan pek çok dost bakteri türü de mevcuttur. Bunlar, hastalık yapan (patojen) bakterilere karşı bizi savunurlar. Bağışıklık sistemimizin parçası olarak enfeksiyonun önlenmesine yardımcı olurlar.
Ayrıca, bağırsakta bazı vitaminlerin sentezini, sindirimin normal işleyişini, gıdaların emilmesini sağlarlar. İşte probiyotikler de bu dost bakterileri içeren gıdalardır.
Ne Zaman Hastanede Yatış Gerekir?
Ağızdan sıvı tedavisine yanıt alınmayan ve verilen sıvıyı kusan çocuklarda damardan sıvı tedavisi başlanmalıdır.
Günde 10’dan fazla dışkılayan, yediklerini kusan, elektrolit ve su kaybı olan, vücut ağırlığının % 10’undan fazlasının kaybetmiş, turgoru (deri elastikiyeti) azalmış, dudakları, cildi kurumuş, gözleri çökmüş huzursuz çocuklar ağır durumda ishali olan çocuklardır. Bu çocuklara hemen damardan sıvı ve elektrolit verilerek şok tablosunu önlemek ve daha sonra kaybettiği sıvıları yerine koymak gerekir.
İshalden Nasıl Korunmalıyız?
İshalden en etkili korunma, ishale neden olan olumsuz hijyen koşullarını ortadan kaldırmaktır.
Temiz olmayan içme ve kullanma suları, yetersiz kanalizasyon sistemleri, çocuğa bakan kişilerin ellerinin temizliği, besinlerinin hazırlanma ve saklanma koşulları, çiğ yenecek sebze ve meyvelerin iyi yıkanmaması, bunların açıkta bırakılması, sıcakta bekletilmesi, sineklerden ve haşarattan korunmaması, biberon, bardak, tabak gibi yiyecek kaplarının iyi temizlenmemesi, içlerinde süt ve yiyecek artıklarının kalması, etrafta ishalli kişilerin bulunması, yeterli anne sütü alınmaması, dengesiz ve yanlış beslenme çocuklarda akut ishal oluşmasını kolaylaştıran risk faktörleridir.
Hijyen kurallarına uymakla birçok ishal olgusu önlenebilir.
Her şeye karşın çocuğunuzda ishal başlamışsa ve beraberinde kusma ve ateş varsa zaman kaybetmeden doktorunuza başvurmalısınız.