Gelişim Psikoloğu Hatice Özoğulöz
Ayrılık hikayelerinde bu ay, kakadan ayrılmayı konuşuyoruz. Erken çocukluk döneminde, bağımlıktan bağımsızlığa doğru giden önemli geçiş süreçlerinden biri de tuvalet geçişidir. Tuvalet eğitimine başlamak için en uygun yaş, zaman ve şartlar; her aile ve çocuk özeldir. Çocuğun fiziksel ve psikolojik olarak hazır olması, bu sürecin kolay geçmesi bakımından çok önemlidir. Çoğu çocuk 2 yaştan itibaren kaslarını kontrol edebilmeye başlar. Bu süreç, 2 yaştan 4 yaşa kadar herhangi bir zamanda olabilir. Fakat, her çocuk farklıdır. Bu yüzden aceleye getirmemeye çalışın! Çocuğun bu geçişe fiziksel olarak hazır olup olmadığını ipuçlarından yakalayabilmek çok önemlidir.
- 2-5 dakika belirli bir pozisyonda oturabilme
- 3-4 saat boyunca bezi kuru kalabilme
- Bir kaç kelimeyle kendini ifade edebilme
- Islak ya da kirli bez ile dolaşmaktan rahatsızlık duyma
- Tuvalet alışkanlıklarını merak etmesi & yetişkinleri gözlemesi
- Kısa ve öz talimatları anlayıp uygulayabilmesi
- Tuvaleti kullanmak istemesi
gibi belirtileri fark ettiğiniz zaman, tuvalet geçişine fiziksel olarak hazır olduğunu söyleyebiliriz.
Hayatın her geçişine, her dönemine hazırlık yapmak, bu geçişe uyumu artırır. Somut ve anlaşılır bir süreye birlikte karar vermeniz, sürece çocuğu dahil etmeniz, bezin hayatındaki yokluğuna hazırlanmasına yardımcı olur. Örneğin, ‘son 3 bezimiz kaldı. Sonrasında başka bezimiz olmayacak, senin için uygun mu? 5 mi olsun? Peki anlaştık.’ Bu örnekte; çocuğun fikrini alarak, kendi seçimini yapmasına izin vererek; hayatındaki önemli bir değişime hazırlanması için zaman vermiş olduk. Psikolojik hazırlık sırasında hikayelerden yararlanmak çok işlevsel olabilir. Besinlerin vücutta nasıl yolculuk yaptığı, çiş ve kakanın nasıl oluştuğu ile ilgili kitaplar okuyabiliriz. Külot ve lazımlığını seçmesine yardımcı olabiliriz.
5 bez bittikten sonra bir daha geri dönmememiz, tutarlı şekilde devam etmemiz çok önemli. Tuvalet takip çizelgeleri ile tuvalete gittiği zamanları bir sticker ile ödüllendirebiliriz. Böylece, bıraktıktan sonra, yeni bir alışkanlık edinmesi için onu motive etmiş oluruz.
Tuvalet geçişi için en uygun zaman hayatınızda önemli değişimlerin olmadığı zamanlardır. Tatiller, kreşe başlama, yeni bir bebek veya evden taşınma gibi değişimlerin olmasından kaçının. Tuvalet eğitimine başladığımız ilk gün evden ayrılmanızın gerekmediği bir gün olursa çok güzel bir başlangıç olabilir.
Tuvaleti çocuğunuzun günlük rutinin bir parçası haline getirmeye çalışın. Örneğin, sabahları, atıştırmalar ve yemeklerden önce veya sonra; tuvaleti kullanmak için motive etmeye çalışın. Kıvranma, sessizleşme veya uzaklaşma gibi belirtiler gösterdiğinde tuvalete doğru yönlendirin. Fakat, tuvalete gitmesi için zorlamayın!
Kaka yapma olasılığının yüksek olduğu zamanlarda örneğin, yemekten 30 dk sonra, tuvalete gitmesi için yönlendirin. Çocuğunuz 3-4 yaşında ise aktivite değiştireceği zaman; öğlen yemeğine oturmadan önce tuvalete gitmesini hatırlatabilirsiniz.
Bezini merak edip sorabilir. Ama biz bir anlaşma yapmıştık. 5 bezi kullandık ve bezlere veda ettik. Bunu ona hatırlatabiliriz. Elbette kazalar olacaktır, bu bizim için sürpriz olmamalı. Bu konu hakkında çok konuşmak istememesi, daha çok merak etmesi, sorular sorması, kendini temizletmek istememesi oldukça normaldir.
Kazalardan kaçınmak için yapabileceğimiz birkaç şey var elbette. Eğer tuvalete gitmek istediğini söylerse, bekletmeden tuvalete gidin. Eğer bir süredir tuvalete gitmediğini fark etmişseniz, mutlaka hatırlatın. Başka bir aktiviteye dalıp, tuvaleti unutmuş olabilir. Bir yere gitmeden veya uzun bir oyun zamanından önce tuvalete gitmek isteyip, istemediğini mutlaka sorun. Eğer istemezse, sorun değil. Tuvaletin veya lazımlığın ulaşılabilir bir seviyede olmasına özen gösterin ve uyumadan önce tuvalete gittiğinden emin olun.
Çocuklar gün içerisinde kuru kalmayı, gece kuru kalmaktan önce öğrenirler. 5 yaşına kadar kazaların olması yaygındır. Dolayısı ile kazalara karşı hazırlıklı olmak önemlidir. Bu kazalar sonucunda, suçlamamak, utandırmamak ve eleştirmemek gerekir. Bazen tuvalet geçişinin tamamlanması haftalar, bazen de aylar alabilir. Başarılı tuvalet girişimlerini fark etmenin ve taktir etmenin yardımı olacaktır.
Eğer tuvalet geçiş sürecinde, çocuk kazaların farkında değilse, gece kuru kalamıyorsa, yer – zaman – mekan ayrımı yapamıyorsa, duyusal hassasiyeti oluşmuşsa, kaka tutma, alt ıslatma varsa ve süreç 2 haftadan uzun sürmüşse bir uzmandan destek almanız çok uygun olur.
Tuvalet geçişi, iyi ebeveynlik becerilerini veya çocuğun bilişsel kapasitesini göstermez. Herkesin öğrenme şekli, kişiliği, sorunlarla başa çıkma şekli farklıdır. Bu geçişi kolay geçirmiyorsanız, bu sizin kötü bir ebeveyn veya çocuğunuzun öğrenemediğini göstermez.
Sürecin 2 haftadan fazla sürmesi, çocuğun ”kazaların” farkında olmaması, gece kuru kalkmıyor olması, duyusal hassasiyet sezilmesi veya yer – mekan – zaman ayrımı yapamaması durumunda bir uzmandan destek almayı düşünebilirsiniz.
Gelişim Psikoloğu Hatice Özoğluöz