Doç. Dr. Erdem Yılmaz
Bu yazı serisinde sizinle değerli yazarları, yazarların bir eserine odaklanmakla birlikte genel olarak eserlerini, hayatlarını, hayata bakış açılarını içeren kısa ama yoğun buluşmalar hedeflemekteyim..
Özellikle çok keyif aldığım yazarları sizinle paylaşacağım ve emin olun bir sonraki gününüz kesinlikle önceki gibi olmayacak. Bu engellenemez öğrenme ve ilerleme coşkusunu tatmak yaşadığını hissetmek gibi bir şey, ısrarla tavsiye ederim. Bu çaba ise aslında biraz da tarihe not düşmek, yansımanın yansımasının bile ne kadar renkli olabileceğini göstermeye çalışmak.
İyi okumalar.. Sürekli gelişme dileğiyle..
Fernando Pessao (1888-1935)
..bir zamanlar çok başarılı bir edebiyat dergisi vardı, K Dergi..
Hep yaptığım gibi altı çizilmiş cümleler karşıladı beni, 15 yıl önce gerçekleşmiş bir eylem..
Pakize Barışta’ nın eleştiri yazısını okumuşum. Yıllar sonra bu çoktan unutulmuş tecrübe üstüne Fernando Pessoa’ nın kitabını alıp okudum, kitabı da yazarı da çok sevdim.
Şaşkınlıklar içindeyim.. her şeyin bir zamanı var galiba, belki 15 yıl sonra, belki 15 gün..
Portekizli yazar ve şair bizden yaklaşık yüzyıl önce yaşamış. Çocukluk ve ilk gençlik yıllarını Güney Afrika’ da İngilizce eğitim alarak geçirmiş.
17 yaşında Lizbon’ a geri dönmüş ve İngilizce şiirleriyle Portekiz’ de modernizmin öncüleri arasında yer almış.
Dergilerde yer alan eleştirileriyle polemiklere yol açmış ancak ölümünden sonra uluslararası boyutta üne kavuşmuş.
47 yaşında karaciğer hastalığından ölmüş. Her güzel şey gibi ömrü kısa sürmüş.
Ben yazarın Anarşist Banker, Şeytanın Saati ve Stoacının Eğitimi kitaplarını okudum.
Huzursuzluğun Kitabı eserini okuma sürecim de halen devam etmekte. Kitaplarını okudukça hayranlık düzeyim giderek artmaya devam ediyor..
Fernando Pessao’ nın belki de en önemli özelliği yarattığı yüzlerce dışkimlik ve onların kimlik ve ağızlarıyla eserler üretmesidir.
Pakize Barışta’ nın da dediği gibi ‘bilinen kimlikliliğin değil, bilinmeyen ve kendini gizleyen ustanın peşinde’.
Sanırım varoluşun tüm spektrumunu iliklerinde ince ince hissedebilen Pessao’ da bu dışkimlikler kaçınılmaz şekilde varolmak zorundaydı.
Bir kaynaktan suyun fışkırmaktan başka yapabileceği bir şey olmadığı gibi Pessao da bu dışkimlikleri içsel potansiyelinden dışa çıkarmak zorundaydı veya kendiliğinden çıkış-üretim sürecini gözlemliyor ve yaşıyordu.
Yetenek ve potansiyel denen tanımlamalar öyle güçlüler ki birlikteliğinde üretim denen yaratı sürecinin gerçekleşmemesi imkansız.
Pessao’ nun dışkimliklerinden bir fikir edinmemiz için birkaç örnek verelim. Huzursuzluğun Kitabı adlı en değerli eserlerinden biri olan kitabının yazarlığını Bernardo Soares adlı muhasebe yardımcısı bir dışkimlik üstlenir.
Alberto Caeiro ise pagan bir şairdir, Ricardo Reis biçimci ateist bir doktordur, Alvaro de Campos ise fütürist ve deneycidir. Yani anlayacağınız çok renkli bir insanla karşı karşıyayız.
Stoacının Eğitimi adlı kitabın yazarı 14. Teive Baronu olan bir dışkimliktir. 1928-1932 yılları arasında yazılmış olup bu dışkimlik Pessoa’ nın kendi karakteriyle en çok özdeşleşendir.
Onu biraz daha anlayabilmek için birkaç cümlesini paylaşmak faydalı olacaktır.
-..içimde farklı kişilikler yarattım. sürekli kişilik yaratıyorum.. yaratmak için kendimi yok ettim; o kadar çok kendi dışıma çıktım ki yalnızca dışarıdan kendimde var olabiliyorum. farklı roller oynayan aktörlerin geçtiği çıplak bir sahneyim ben..
-..hayata dair farkındalığı öyle yüksek ki Teive’ yi hayattan uzaklaştırıyor..
-..tüm çabaların boşluğunun ve tüm amaçların beyhudeliğinin derin farkındalığı..
-..bir insanın apaçık ve tamamen AHLAKLI olabilmesi için biraz aptal olması gerekir. Tamamen ZEKİ olabilmek içinse insan biraz ahlaksız olmak zorundadır..
-..inanmaya duyulan duygusal ihtiyaç ve inanmanın entellektüel imkansızlığı arasındaki çatışma..
-..yalnızca zekadan çok iradeye ya da akıldan çok atılganlığa sahip olanlar dünyadaki gerçek yaşamda bir role sahiptir.
‘…benim ruh ırkımdan insanlar -Rousseau, Chateaubriand, Senancour, Amiel…’ diye tanımlayan bi dışkimlikten bahsediyoruz, kalitenin seviyesinin yüksekliği bu cümleden anlaşılabilir sanırım..
Varolduğun ve üretimi kaçınılmaz olan eserlerin için sonsuz teşekkürler Pessao. Seni okuyabilme şansına sahip olmak büyük bir ayrıcalık..
14 — 15 Ekim 2023, İstanbul
Kaynakça
- Stoacının Eğitimi- Teive Baronu’ nun Tek Eseri, Fernando Pessao. Deneme, (Türkçesi: İmren Gökçe Vaz de Carvalho) Sel Yayıncılık 2022
- 2.Pakize Barışta’ dan Edebi Eleştiri ‘Şeytanın Saati-Fernando Pessoa’ K Dergi, sayı: 110 (7 Kasım 2008) Alkım Basım A.Ş.