Dil, Konuşma ve İşitme Uzmanı
Irmak Arcan
Bebeğiniz beklenmedik yüksek sesli gürültülerde irkilmiyor, ağlamıyor ya da herhangi bir tepki vermiyorsa, seslendiğinizde başını size doğru hareket ettirmiyorsa, 12-18 ayları arasında konuşma sesi çıkarmamışsa, işitme kaybı açısından değerlendirilmesi önerilmektedir.
İnsanlar arasındaki iletişim yolları içinde en önemlisi ve en sık kullanılanı konuşarak anlaşma yoludur. Konuşma öğrenilmiş bir davranıştır, anne ve babalar çocuğun yakın çevresindeki kişiler farkında olmaksızın konuşma öğretmenliği yaparlar. Diğer koşulların varlığı halinde, konuşmanın öğrenilmesinde en önemli unsur işitmedir. Annemizin kalp atışlarını duyarak başlayan işitme süreci, doğa ve yaşamdaki diğer sesleri duyup tanıyarak sürer ve duyduklarımızı yineleyerek konuşmayı öğreniriz.
Dünyaya gelen her 1000 bebekten 1-3 tanesi işitme kayıplı olarak doğmaktadır. Erken teşhis ve tedavi edilmeyen işitme kayıpları çocukların konuşmalarında gecikme, akademik başarısızlık, sosyal ve duygusal problemlere yol açmaktadır. Fakat, artık doğumsal işitme kayıpları yenidoğan işitme taramalarında kullanılan “Otoakustik Emisyon ve ABR Testleri” sayesinde tespit edilebiliyor. Bu nedenle, her çocuğa doğduktan sonraki ilk 4 hafta içerisinde Yenidoğan İşitme Testlerinin uygulanması gerekmektedir.
Yenidoğan işitme taramasında bebeğin işitme testinden geçmesi, bebeğin işitmesinin normal olduğunu göstermektedir. Fakat dikkat edilmesi gereken nokta yeni doğan işitme taramasında kullanılan testlerin yalnızca doğumsal (konjenital) işitme kaybı olan bebekleri tespit edebileceğidir.
Yapılan işitme tarama testi normal çıksa bile, ilerleyen yaşlarda geçirilen bazı hastalıklar (kabakulak, menenjit, sarılık vb. metabolik hastalıklar), travmalar ve diğer kulak problemleri çocuklarda işitmeyi olumsuz yönde etkileyebilir ve işitme kaybına sebep olabilir.
Bu sebepten hangi yaş grubunda olursa olsun aile, bebeklerinin takvim yaşına göre işitme ve konuşma gelişimin takip etmeliler, şüphe durumunda ise ilgili doktora başvurmalıdırlar.
Bebeğimin işitmesinin normal olup olmadığını nasıl anlayabilirim?
Yenidoğanın sese karşı reaksiyonları refleksif bir olaydır ve sesin şiddeti ile orantılıdır. Sesleri işitip işitmediği konusunda kabaca bilgi verir. Yenidoğan bebeklerde ses uyaranına göre oluşan refleksler 4’e ayrılır. Bunlar;
1 – Elementer Refleksler:
a – (APR) Auropalpepral Refleks: Bebeklerde seslere karşı gözlerin kapanması
b – Moro Refleksi: Seslere karşı sıçrama tarzında reaksiyon
c – Yüksek sese bağlı solunumun durması veya solunumun derinleşmesi
2 – Yönlenme Reaksiyonu: Başı sese doğru çevirme
3 — Uyanma Reaksiyonu: Uyuyan çocuğun uyanması
4 – Tutum Değişikliği Reaksiyonu: Ajite çocuğun sakinleşmesi veya sakin çocuğun ağlaması
Bunların yanı sıra aileler aylara göre bebek ve çocuklarının işitme gelişimini takip etmelidirler.
Aylara göre işitme gelişim takip tablosu şöyledir;
0 — 3 Ay Arasında
- Ani bir ses duyduğunda sıçramalı,
- Onunla konuştuğunuzda susmalı veya gülmeli,
- Sesinizi tanımalı ve ağlıyorsa susmalı,
- Emzirilirken ses duyduğunda emme davranışını artırmalı veya azaltmalı,
- Memnuniyetini ifade eden “agu-gugu” gibi sesler çıkarmalı,
- Farklı ihtiyaçlarını anlatmak için farklı şekilde ağlamalı,
- Sizi gördüğünde gülmeli
4 — 6 Ay Arasında
- Gözlerini sesin geldiği yöne doğru çevirmeli,
- Sesinizin değişen tonuna cevap vermeli,
- Ses çıkartan oyuncakları fark etmeli,
- Müzik dikkatini çekmeli,
- Konuşmaya daha çok benzeyen ve içinde “p,b,m” sesleri barındıran sesler çıkartmalı,
- Tek başına bırakıldığında veya sizinle oynarken kıkırdamalı,
- Memnuniyetini ve şikayetini belirten sesler çıkartmalı.
7 – 12 Ay Arasında
- “Ce-e” tarzı oyunlardan ve tekerlemelerden hoşlanmalı,
- Sesin geldiği yöne dönüp bakmalı,
- “Bardak, ayakkabı, süt” gibi basit nesnelerin isimlerini tanımalı,
- “Buraya gel.” “Biraz daha ister misin?” gibi basit isteklerinize cevap vermeye başlamalı,
- Agulaması uzun ve kısa grup seslerden oluşmalı,
- Dikkat çekmek için konuşma ve ağlama dışında bazı sesleri kullanmaya başlamalı,
- Farklı konuşma seslerini taklit etmeli,
- Çok net olmamakla beraber 1 veya 2 kelimesi olmalı. ( Baybay, mama, baba gibi.)
1 — 2 Yaş Arasında
- Sorulduğunda vücudunun bazı bölümlerini göstermeli,
- “Topu yuvarla”, “Bebeği öp”, “Ayakkabın nerede?” gibi basit yönergeleri yerine getirmeli,
- Basit hikayeleri, şarkıları ve tekerlemeleri dinlemeli,
- Bir kitaptan ne olduğunu sorarak resimler gösterdiğinizde bazı nesneleri doğru olarak işaret etmeli,
- Her ay daha fazla yeni kelime söylemeli,
- “Kedi nerede?”, “Bu ne” gibi 1- 2 kelimelik bazı sorular sorabilmeli,
- 2 kelimeyi yan yana kullanabilmeli,
- Kelimelerin başında birçok farklı ses kullanabilmeli.
2 — 3 Yaş Arasında
- “Git- dur”, “içinde-üstünde”, “büyük-küçük” gibi farklılıkları anlayabilmeli,
- “Kitabını al ve masanın üstüne koy” gibi iki bölümden oluşan istekleri yerine getirebilmeli,
- Hemen hemen her şeyin adını söyleyebilmeli,
- 2- 3 kelimelik cümleler kullanabilmeli,
- Bir şey istediğinde ismiyle söyleyebilmeli.
3 — 4 Yaş Arasında
- Başka odadan seslendiğinizde sizi duymalı,
- Televizyonun sesini aile bireylerinin diğerleriyle aynı yükseklikte dinlemeli,
- “Kim?”, “Neden?”, “Nasıl?” gibi basit soruları anlamalı,
- Anaokulunda veya bir arkadaşının evinde başına gelen bir şeyi anlatabilmeli,
- Aile fertleri dışındakiler de konuştuklarını anlayabilmeli,
- 4 veya daha fazla kelimeden oluşan cümleleri sıklıkla kullanabilmeli,
- Heceleri ve kelimeleri tekrarlamadan kolaylıkla konuşabilmeli
4 — 5 Yaş Arasında
- Kısa hikayeler dikkatini çekmeli ve hikayeyle ilgili basit sorulara cevap verebilmeli,
- Söylenenlerin çoğunu anlayabilmeli,
- Çıkardığı sesler diğer yaşıtlarınınki kadar net olmalı,
- “Kitaplarımı okumayı severim” gibi detay veren cümleler kurabilmeli,
- Hikaye anlatırken konuya bağlı kalabilmeli,
- ‘‘L ve R-” dışındaki bütün sesleri doğru şekilde söyleyebilmeli,
- Diğer aile bireyleriyle aynı dil kurallarını kullanabilmeli.
Bebek ve çocuklarda bu gelişim basamaklarından bir veya daha fazlasında gecikme görülüyorsa, mutlaka bir kulak muayenesi ve işitme testi yapılması önerilmektedir.